Proseminarium 03-PRO-31PDL
Semestr zimowy 2019/2020
Ćwiczenia, grupa nr 6

Literatura polska lat 1864-1918 w perspektywie europejskiej:

„postęp” i „dekadencja” XIX wieku

Przywołane w tytule przeciwstawne pojęcia „postępu” i „dekadencji” odsyłają naturalnie do dziewiętnastowiecznych prądów myślowych – progresywizmu i dekadentyzmu. Antynomiczność tych dwu ogólnoeuropejskich tendencji, które znalazły swoje odbicie również w literaturze polskiej, stanowić może jeden z wyznaczników opozycji między kolejnymi okresami literackimi: pozytywizmem a Młodą Polską. Dobrze ilustruje to zestawienie poetyckich wizytówek obu epok – wierszy Naprzód! Juliana Ochorowicza (1872) i Credo Kazimierza Tetmajera (1894). Pierwszy z nich roztacza wizję przyszłości, w której „Na wielkim drzewcu z wszechwiedzy drzewa, / Okryty chwałą – z tajemnym szumem / Sztandar postępu powiewa”, drugi natomiast otwiera wyznanie: „Jutro?... Nie wierzę, aby lepiej było / I nie zazdroszczę już tej wiary – dzieciom”. Klarowność tego przeciwstawienia ulegnie jednak zmąceniu, gdy sięgniemy na przykład po wiersz Adama Asnyka z 1872 roku pt. XIX wiekowi, zaczynający się od słów: „Wieku bez jutra, wieku bez przyszłości! / Co nad przepaścią stanąłeś ponury”. Okaże się bowiem wówczas, że uczucia znużenia i zwątpienia charakteryzować mogą cały „wiek postępu”, a nie tylko jego schyłek.

Seminarium poświęcone będzie pozytywistyczno-naturalistycznym uwarunkowaniom dekadentyzmu, a w szerszej perspektywie czasowej – oświeceniowym źródłom dziewiętnastowiecznego kryzysu cywilizacji europejskiej. W centrum zainteresowania znajdzie się odbicie owego uniwersalnego kryzysu w literaturze polskiej po roku 1864 oraz sposób, w jaki nakładało się ono na zapis partykularnego doświadczenia braku niepodległości i upadku powstania. Jako przewodniki po europejskich kontekstach posłużą książki: Erica Voegelina Od Oświecenia do rewolucji i Jana Wasiewicza Oblicza nicości. Z dziejów nihilizmu europejskiego w XIX wieku (w planie historii idei) oraz Mario Praza Zmysły, śmierć i diabeł w literaturze romantycznej (w planie historii literatury).

Niezależnie od powyższego tematycznego sprofilowania w ramach seminarium będzie można przygotować prace na inne tematy związane z pozytywizmem i Młodą Polską lub późniejszą recepcją literatury obu epok (w tym także filmową).