Nauka o współczesnym języku polskim

obowiązkowe

filologia polska

I stopień

Cele modułu kształcenia:

- przekazanie wiedzy z zakresu gramatyki współczesnego języka polskiego,

- rozwinięcie umiejętności integrowania wiedzy teoretycznej o języku z praktycznym użyciem form gramatycznych,

- rozwinięcie umiejętności samodzielnej pracy z różnorodnymi tekstami, ich językowej analizy,

- zdobycie wiedzy o podstawowych współczesnych metodologiach badań językoznawczych,

- rozwinięcie umiejętności odnoszenia zagadnień z zakresu gramatyki współczesnego języka polskiego do różnorodnych tekstów użytkowych,

- rozwinięcie umiejętności poprawnego wypowiadania się w mowie i piśmie w języku polskim,

- rozwinięcie świadomości językowej, uwrażliwienie na obserwację zjawisk językowych wśród użytkowników języka,

- wypracowanie zdolności działań interdyscyplinarnych (na przecięciu psycholingwistyki, socjolingwistyki, etnolingwistyki, czy neurolingwistyki).

I rok

Wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień, wykład konweratoryjny, wykład problemowy, dyskusja, praca z tekstem, metoda ćwiczeniowa, metoda badawcza (dociekania naukowego), metoda warsztatowa, metoda projektu, praca w grupach.

10 (3+3+4)

Przedmiot (ćwiczenia i wykład) trwa trzy semestry - realizowany jest na pierwszym i drugim roku studiów.

Uczestnictwo w zajęciach na drugim roku jest możliwe wyłącznie po zaliczeniu dwu poprzednich semestrów.

Treści programowe dla przedmiotu:

- wprowadzenie do nauki o języku; definicja języka, cechy języka naturalnego; język jako system; perspektywa komunikacyjna w opisie języka,

- fonetyka jako dyscyplina językoznawcza; system wokaliczny i konsonantyczny współczesnej polszczyzny; koartykulacja i asymilacje; różnice regionalne w wymowie; fonetyczna reprezentacja współczesnych polskich tekstów; fonetyka suprasegmentalna: sylaba i akcent,

- zaburzenia i wady wymowy - podstawowe zagadnienia,

- przedmiot badań fonologii; fonem a głoska, cecha dystynktywna, sposoby wykrywania cech dystynktywnych; opozycja fonologia, klasyfikacja opozycji; fonem i jego warianty,

- części mowy; kryteria opisu, klasyfikacje (semantyczna, gramatyczna, syntaktyczna); wyrazy dwuklasowe,

- morfologia; pojęcie morfemu; kryteria podziału morfemów; klasyfikacje morfemów; podział funkcjonalny; zasady analizy morfologicznej; morfonologia, wymiany morfonologiczne (samogłoskowe i spółgłoskowe),

- przedmiot opisu słowotwórczego; podstawowe pojęcia; definicja derywatu synchronicznego; zasady analizy słowotwórczej; słowotwórstwo rzeczownika, przymiotnika, przysłówka, czasownika,

- polszczyzna jako język fleksyjny; fleksja imienna (odmiana rzeczownika, przymiotnika, liczebnika oraz zaimka); odmiana czasownika,

- przedmiot badań składni; wypowiedzenie,definicje; zdanie w ujęciu semantyczno-logicznym; kategoria modalna,

- wypowiedzenie, składnik, grupa składniowa; poziomy opisu wypowiedzenia: semantyczny, strukturalny, linearny; konotacja, akomodacja syntaktyczna,

- wypowiedzenie pojedyncze i części zdania; wypowiedzenie złożone i ich osobliwości; procesy nominalizacyjne; konstrukcje o charakterze niezdaniowym,

- zdania i teksty jako całości ponadzdaniowe; kierunki badań nad tekstem: trans-zdaniowy i funkcjonalny (pragmatyczny).

Zalecana literatura:

Bańko M., Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.

Bartmiński J., Niebrzegowska-Bartmińska S., Tekstologia, Warszawa 2009.

Bobrowski I., Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998.

Części mowy, red. J. Bartmiński, M. Nowosad-Bakalarczyk, Lublin 2003.

Encyklopedia języka polskiego, red. S. Urbańczyk, wyd. III, Wrocław 1992.

Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, red. K. Polański, Wrocław – Warszawa ‒ Kraków 1999.

Grabias S., Język w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Lublin 2019.

Gramatyka komunikacyjna, red. A. Awdiejew, Warszawa – Kraków 1999.

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, red. R. Grzegorczykowa, R. La-skowski, H. Wróbel, Warszawa 1998.

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, red. H. Wróbel, Warszawa 1995.

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia, red. Z. Topolińska, Warszawa 1984.

Grzegorczykowa R., Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 1990.

Grzegorczykowa R., Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2007.

Grzegorczykowa R., Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996.

Grzegorczykowa R., Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, Warszawa 1979.

Jadacka H., Kultura języka polskiego: fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2007.

Jadacka H., System słowotwórczy polszczyzny 1945-2000, Warszawa 2001.

Jodłowski S., Podstawy polskiej składni, Warszawa 1976.

Jodłowski S., Studia nad częściami mowy, Warszawa 1971.

Kaproń-Charzyńska I., Pragmatyczne aspekty słowotwórstwa. Funkcja ekspresywna i poetyc-ka, Toruń 2014.

Klemensiewicz Z., Zarys składni polskiej, Warszawa 1969.

Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, red. E. Tabakowska, Kraków 2001.

Madelska L., Witaszek-Samborska M., Zapis fonetyczny. Zbiór ćwiczeń, Poznań 2015.

Nagórko A., Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2005.

Ostaszewska D., Tambor J., Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Katowice 1999.

Ożóg K., Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku, Rzeszów 2004.

Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, red. S. Gajda, S. Dubisz, Warszawa 2001.

Ruszkowski M., Kategorie pośrednie w składni polskiej, Kielce 2001.

Saloni Z., Świdziński M., Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa 1998.

Szpyra-Kozłowska J., Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Lublin 2002.

Tokarski J., Fleksja polska, Warszawa 2001.

Vater H., Wprowadzenie do lingwistyki, Wrocław 2015.

Waszakowa K., Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznymi, Warszawa 1993.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny, red. A. Markowski, Warszawa 2006.

Wierzchowska B., Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.

Wróbel H., Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001.

Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, Lublin 2014.

Żydek-Bednarczuk U., Wprowadzenie do lingwistycznej analizy tekstu, Kraków 2005.

Po zakończeniu przedmiotu (modułu) i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka potrafi:

- ma podstawową wiedzę o języku jako systemie i języku jako narzędziu komunikacji,

- zna i poprawnie stosuje terminologię związaną ze współczesną polską gramatykę,

- umie powiązać badania językoznawcze z wynikami badań innych dyscyplin naukowych,

- na podstawie wiedzy teoretycznej o systemie językowym potrafi rozpoznawać i nazywać występujące w tekstach formacje słowotwórcze, formy gramatyczne leksemów oraz okreśone struktury składniowe i tekstowe,

- na podstawie wiedzy o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego umie interpretować i analizować różne rodzaje tekstów użytkowych; rozpoznaje ich status gatunkowy, funkcje i wymiar kulturowy,

- potrafi uzasadnić wybór danej metodologii badań, umie także uogólniać wyniki analiz oraz integrować różne metody,

- poprawnie posługuje się językiem w mowie i piśmie,

- jest gotowy do samodzielnej, krytycznej lektury źródeł, dyskusji z zaproponowanymi w nich rozwiązaniami badawczymi, umie odwoływać się do opracowań naukowych podczas zajęć, w pracy zespołowej i indywidualnej,

- samodzielnie przygotować analizę językową tekstu i prezentację multimedialną.

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego, bardzo dobra znajomość siatki pojęciowo-terminologicznej, bardzo dobra znajomość zasad analizy i interpretacji różnych tekstów w oparciu o wiedzę o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego, wysoka świadomość w zakresie poprawności językowej, bardzo dobre kompetencje w posługiwaniu się językiem polskim zarówno w mowie, jak i piśmie, aktywność w trakcie zajęć: systematyczne merytoryczne przygotowanie do zajęć, uczestnictwo w rozmowie, dyskusji, wyczerpujące opracowanie materiału na zaliczenie (analizy językowej tekstu, prezentacji multimedialnej).

dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami, szczególnie w zakresie językowej analizy tekstu.

dobry (db; 4,0): dobra znajomość szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego, dobra znajomość siatki pojęciowo-terminologicznej, dobre przyswojenie zasad analizy i interpretacji różnych tekstów w oparciu o wiedzę na temat systemu gramatycznego współczesnego języka polskiego, wysoka świadomość w zakresie poprawności językowej, dobra sprawność w posługiwaniu się językiem polskim zarówno w mowie, jak i piśmie, aktywność podczas zajęć: dobre merytoryczne przygotowanie do rozmowy i dyskusji, prawidłowe opracowanie materiału na zaliczenie (analizy językowej tekstu, prezentacji multimedialnej).

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadawalająca znajomość szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego, zadowalająca znajomość siatki pojęciowo-terminologicznej, zadowalające opanowanie zasad analizy i interpretacji różnych tekstów z wykorzystaniem wiedzy na temat systemu gramatycznego współczesnego języka polskiego, dobra świadomość w zakresie poprawności językowej, dobre kompetencje w posługiwaniu się językiem polskim zarówno w mowie, jak i piśmie, zadowalające przygotowanie merytoryczne do zajęć, drobne niedociągnięcia w opracowanym materiale zaliczeniowym (analizie językowej tekstu, prezentacji multimedialnej).

dostateczny (dst; 3,0): niepełna wiedza przedmiotowa i metodologiczna związana z gramatycznym opisem współczesnego języka polskiego, okrojona znajomość aparatury pojęciowo-terminologicznej, słabo przyswojone zasady analizy i interpretacji różnych tekstów w oparciu o wiedzę na temat systemu gramatycznego współczesnego języka polskiego, niska świadomość językowa i kompetencje w zakresie poprawności językowej, bardzo niski stopień aktywności podczas zajęć, liczne błędy w pracach zaliczeniowych (analizie językowej, prezentacji multimedialnej).

niedostateczny (ndst; 2,0): niezadawalające przyswojenie zagadnień teoretyczno- metodologicznych z zakresu gramatyki współczesnego języka polskiego, nieznajomość podstawowej siatki pojęciowo-terminologicznej, nieznajomość zasad analizy i interpretacji różnych tekstów przeprowadzanych w oparciu o wiedzę na temat systemu gramatycznego współczesnej polszczyzny, niska świadomość językowa i bardzo słabe kompetencje poprawnościowe, brak aktywność podczas zajęć, liczne błędy w pracach zaliczeniowych (analizie językowej, prezentacji multimedialnej).

Kryteria oceniania:

- obecność na zajęciach,

- aktywność podczas zajęć (udział w rozmowie, dyskusji, proponowanych pracach zespołowych),

- sprawność językowa, umiejętność poprawnego posługiwania się językiem polskim zarówno w mowie, jak i piśmie, umiejętność samodzielnej pracy z różnorodnymi tekstami, przeprowadzania określonych analiz językowych,

- wartość merytoryczna prac zaliczeniowych: analizy językowej tekstu, prezentacji multimedialnej,

- sposób zaprezentowania na egzaminie zdobytej wiedzy, stopień opanowania zagadnień teoretycznych i metodologicznych, umiejętność odnoszenia problematyki teoretyczno-metodologicznej do określonego materiału językowego.