Źródła narodów bałtyckich

Etnolingwistyka-Baltologia

I stopień

Przedmiotem zajęć jest zapoznanie studentów z szeregiem wybranych procesów historycznych i zjawisk kulturowych, które niezaprzeczalnie wpłynęły na charakter kultury litewskiej i łotewskiej oraz mentalność mieszkańców Litwy i Łotwy. Studenci nauczą się wskazywać cechy uniwersalne kultur bałtyckich oraz takie, które wyróżniają je spośród innych kultur europejskich. Program przedmiotu zakłada prezentację takich zjawisk obecnych przede wszystkim w mitologii, folklorze, etnografii, sztukach plastycznych, literaturach pięknej i ludowej, muzyce, które zadecydowały o obecnym kształcie litewskości i łotewskości.

I rok

Podstawowa wiedza o krajach bałtyckich i ich miejscu oraz roli w Europie.

M.in. w Bibliotece Filologicznej Novum.

- wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień;

- wykład konwersatoryjny;

- dyskusja;

- praca z tekstem.

Forma aktywności:

- przygotowanie do zajęć: 20;

- czytanie wskazanej literatury: 20;

- przygotowanie pracy semestralnej: 20;

- przygotowanie do egzaminu / zaliczenia: 30.

Łącznie: 120 godzin.

Omówienie zjawisk i procesów historycznych, które zadecydowały o kształcie kultury litewskiej i łotewskiej oraz mentalność mieszkańców Litwy i Łotwy.

Zakresy tematyczne:

1. Kroniki i latopisy

2. Legendy etnogenetyczne

3. Chrystianizacja. Prusowie

4. Reformacja. Jezuici

5. Mozaika wyznaniowa. Ruchy religijne

6. Pieśń ludowa jako źródło narodu

7. Zainteresowanie folklorem i budowanie tożsamości

8. Początki Litwy i Łotwy w pracach XIX-wiecznych autorów

9. Dzieje Inflant Polskich

10. Centrum i peryferia

Wybrana literatura w j. polskim:

Bardach Julian, Piśmiennictwo polskie w Inflantach (do 1918 roku), w: Między Wschodem a Zachodem. Część II. Piśmiennictwo pogranicza, red. R. Łużny, S. Nieznanowski, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1991, s. 247-270.

Biskup Marian, Niektóre potrzeby historiografii do dziejów Polskich Inflant (Łatgalii) i Kurlandii w XVI-XVIII wiekach, w: „Łotwa – Polska. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej nt. „Polsko-łotewskich związków politycznych, ekonomicznych i kulturalnych od XVI w. do 1940 roku.” (organizowanej w 200-lecie Insurekcji Kościuszkowskiej 1794 r. w Kurlandii), Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1995, s. 14-21.

Bukowiec Paweł, Kresy a pogranicze, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. III, Inflanty Polskie, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2012: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, s. 367-376.

Čepienė Irena, Historia litewskiej kultury etnicznej, Kaunas 2000.

Durejko Agnieszka, Polskie życie kulturalne i literackie na Łotwie w XX wieku, Wrocław: Sudety 2001.

Greimas Algirdas Julius, O bogach i ludziach, Kęty 2007.

Grudule Māra, Prusinowska Justyna, Solarz Mateusz. Georg Elger 1585–1672. Geistliche Catholische Gesänge… (Braniewo / Braunsberg 1621). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa. Seria: Fontes Musicae in Polonia, nr B/V.

Hylzen Jan August, Inflanty W dawnych swych, y wielorakich aż do wieku naszego dziejach, y rewolucyach; z wywodem godności, y starożytności Szlachty tameczney, tudziesz praw, y wolności z dawna, y teraz jey służących zebrane, y Polskiemu światu do wiadomości w Oyczystym języku podane, Wilno: Drukarnia J.K.M. Akademicka Societatis Iesu 1750.

Jackiewicz Mieczysław, Leksykon kultury litewskiej, Warszawa 2005.

Jansons A. Jānis, Praca i piękno. O łotewskich pieśniach ludowych, „Literatura Ludowa” 1986, nr 4-6, s. 83-99.

Jēkabsons Ēriks, Zarys historii stosunków polsko-łotewskich, w: Kultura polska na Łotwie, Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1994, s. 7-9.

Jucewicz Ludwik A., Wspomnienia Żmudzi, Wilno 1841.

Kolberg Oskar, Dzieła wszystkie, t. 5. Litwa, Wrocław-Poznań 1962.

Kolbuszewski Jacek, Kultura polska na Łotwie. Przeszłość i teraźniejszość. Próba zarysu całości, w: Kultura polska na Łotwie, Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1994, s. 10-23.

Kolbuszewski Jacek, Miscellanea polsko-łotewskie, w: „Literatura Ludowa” 1986, nr 4-6, s. 151-166.

Kraszewski, Józef Ignacy, Witolorauda, Wilno 1840, wyd. II 1846.

Manteuffel Gustaw, „Inflanty Polskie” oraz „Listy znad Bałtyku”, Kraków: Universitas 2009.

Miłosz Oskar, Legendy i podania litewskie, Olsztyn 1985.

Narbutt Teodor, Dzieje starożytne narodu litewskiego, t. 1, Mitologia litewska, Wilno 1835.

Pietkiewicz Kazimierz, Etnografia Łotwy. Kultura materialna, Wrocław 1967.

Prusinowska Justyna, Ruch gromadkarski na Mazurach. Przegląd źródeł, w: Petkūnas D., Prusinowska J., Sidabraitė Ž., Strungytė-Liugienė I., Šinkūnas M., Surinkimininkų judejimas Mozūrijoje: literatūros apžvalga, W: Moderniųjų iniciatyvų ir tradicijos dialogas: surinkimininkų judejimas Prūsijos Lietuvoje,.] , Vilnius: Lietuvių kalbos institutas 2019, s. 234–265.

Prusinowska Justyna, Gromadkarze litewscy i mazurscy wobec zabobonów, "bajek" i "rzeczy brzydkich", w: „Komunikaty Mazursko-Warminskie” 2018, nr 3(301), s. 481-508.

Prusinowska Justyna, Poganie nad Dźwiną. O mitologii na kartach „Rubona” (1842-1849), w: „Pruthenia” 2015, t. X, s. 117-134.

Reidzāne Beatrise, O czym opowiadają warianty dain?, w: „Literatura Ludowa” 1986, nr 4-6, s. 73-81.

„Rubon. Pismo poświęcone pożytecznej rozrywce”, wyd. Kazimierz Bujnicki, Wilno 1842-1849.

Samborska-Kukuć Dorota, Kazimierz Bujnicki. Polski Inflantczyk, Kraków: Collegium Columbinum 2008.

Samborska-Kukuć Dorota, Literatura polska nad Dźwiną w 1. poł. XIX wieku – zarys syntetyczny, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. 6, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2013, s. 559-597.

Siemieński Lucjan, Podania i legendy polskie, ruskie i litewskie, Warszawa 1975 [1845].

Strods Henrihs, Gustaw Manteuffel (Manteuffel-Szoege, 1832-1916). Życie i twórczość, w: Kultura polska na Łotwie, Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1994, s. 141-149.

Ulanowska Stefania, Łotysze Inflant polskich a w szczególności gminy Wielońskiej, powiatu Rzeżyckiego. Obraz etnograficzny, cz. III, Podania. Baśnie. Fraszki, itd., w: „Zbiór Wiadomości do Antropologii Krajowej, t. XVIII, 1895, s. 232-490.

Vāvere Vera, Wpływy polskie w literaturze łotewskiej (od połowy XIX w. do 1940 roku), w: Kultura polska na Łotwie, Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1994, s. 98-125.

Vīķe-Freiberga Vaira, O świecie łotewskich dain i ich „Ojcu”, w: „Literatura Ludowa” 1986, nr 4-6, s. 47-60.

Vonogs Viktor, Z dziejów badań folklorystycznych w Latgalii, w: „Literatura Ludowa” 1986, nr 4-6, s. 125-139.

Wisner Henryk, Rzeczpospolita i kwestia inflancka; Czasy Zygmunta III i Władysława IV, w: „Łotwa – Polska. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej nt. „Polsko-łotewskich związków politycznych, ekonomicznych i kulturalnych od XVI w. do 1940 roku.” (organizowanej w 200-lecie Insurekcji Kościuszkowskiej 1794 r. w Kurlandii), Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1995, s. 7-13.

Zahorski Władysław, Podania i legendy wileńskie, Gdańsk 1991 [1925].

Zajas Krzysztof, Nieobecna kultura. Przypadek Inflant Polskich, Kraków: Universitas 2008.

Zajas Krzysztof, Gustaw Manteuffel i kolonializm bałtycki, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. III, Inflanty Polskie, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2012: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, s. 341-350.

Zeile Pēteris, Kazimierz Bujnicki – propagator reform społecznych w Łatgalii i jedności narodu łotewskiego, pisarz i publicysta, w: „Łotwa – Polska. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej nt. „Polsko-łotewskich związków politycznych, ekonomicznych i kulturalnych od XVI w. do 1940 roku.” (organizowanej w 200-lecie Insurekcji Kościuszkowskiej 1794 r. w Kurlandii), Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1995, s. 31-55.

Zeile Pēteris, Kazimierz Bujnicki i Gustaw Manteuffel. Miejsce i znaczenie w kulturze łotewskiej, w: Kultura polska na Łotwie, Ryga: Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej 1994, s. 150-160.

Ziemlewska Anna, Ryga w Rzeczypospolitej polsko-litewskiej (1581-1621). Stan badań, w: Stan badań nad wielokulturowym dziedzictwem dawnej Rzeczypospolitej, t. III, Inflanty Polskie, red. W. Walczak, K. Łopatecki, Białystok 2012: Instytut Badań nad Dziedzictwem Kulturowym Europy, s. 81-89.

Student:

- ma uporządkowaną wiedzę o krajach bałtyckiego obszaru językowego;

- ma wiedzę na temat różnorodności kulturowej, religijnej i językowej krajów bałtyckich;

- potrafi odczytywać i interpretować zjawiska właściwe dla kultur i literatur bałtyckich;

- potrafi wskazać i zdefiniować źródła kultur bałtyckich;

- jest gotów do stałej aktualizacji posiadanej wiedzy i umiejętności z zakresu wiedzy o krajach i narodach bałtyckich;

- jest gotów do aktywnego i świadomego uczestnictwa w życiu kulturalnym Litwy i Łotwy.

1. Obecność na zajęciach (możliwe dwie obecności nieusprawiedliwione).

2. Aktywny udział w zajęciach.

3. Esej lub prezentacja.