Czytanie katedry

fakultatywne

Cele modułu kształcenia:

- zaznajomienie studentów z dziełami i arcydziełami literatury polskiej i światowej, przede wszystkim dziewiętnastowiecznymi, powstałymi z fascynacji gotyckimi katedrami i średniowieczem,

- doskonalenie umiejętności analizy, interpretacji i wartościowania dzieła literackiego,

- kształcenie umiejętności operowania kategoriami historyczno- i estetycznoliterackimi, a także posługiwanie się wiedzą, umiejętnościami i kompetencjami z zakresu innych modułów kształcenia,

- formowanie świadomości komparatystycznego oraz interdyscyplinarnego statusu wiedzy o literaturze i kulturze, w tym szczególne zwrócenie uwagi na połączenia historii literatury z historią innych sztuk (architektura, malarstwo),

- zaznajomienie studentów z najważniejszymi zabytkami architektonicznymi gotyku oraz ich symboliką,

- formowanie wrażliwości humanistycznej oraz postawy aktywnego uczestnictwa w kulturze.

Materiały do zajęć to utwory powszechnie dostępne w bibliotekach. Artykuły i wybrane fragmenty trudniej dostępnych utworów oraz część fakultatywnych materiałów obcojęzycznych zostanie dostarczona do biblioteki przez prowadzącego.

Lektura indywidualna, dyskusja w grupie, prezentacja indywidualna, dyskusja podczas konsultacji.

2

Intencją spotkań będzie namysł nad utworami literackimi, które powstały z fascynacji średniowiecznymi katedrami. By odtworzyć historię ekfrazy gotyckiej świątyni, sięgniemy między innymi do „katedralnych” tekstów Johanna Wolfganga Goethego, François-René Chateaubrianda, Victora Hugo, Józefa Kremera, Stanisława Wyspiańskiego, Joris-Karla Huysmansa, by wymienić tylko najważniejszych. Do uczestnictwa w zajęciach zapraszam zatem wszystkich, których ciekawią średniowieczne kościoły, symbolika sakralnych przestrzeni, korespondencja sztuk, fenomen zjawiska witrażu (literacka „witrażowość, poetyckie „opowieści okienne”, tak zwane „storied windows”, wizualne doświadczenia nieobecności). Mottem rozważań uczynimy niezwykle trafne sformułowanie Paula Valéry’ego, który skutki zainteresowania średniowieczem w XIX wieku scharakteryzował jako „życie widziane przez szyby witrażu”.

Treści programowe dla przedmiotu:

1. Spotkanie organizacyjne – mały słownik pojęć architektonicznych.

2.–3. Przewodnik po „przepaści odrzuconej w górę”:

a) O. von Simson, Katedra gotycka. Jej narodziny i znaczenie, przeł. A. Palińska, Warszawa 1989 (fragmenty).

b) J. Przyboś, Sytuacje liryczne. Wybór poezji, wstęp E. Balcerzan, Wrocław 1989 [wiersze katedralne: Notre-Dame (1937), Katedra w Lozannie (1955), Przed Notre-Dame po latach (1956), Widzenie katedry w Chartres (1961), Światło w katedrze (1961), Notre-Dame III (1966), Widok z wieży Notre-Dame (1969)].

c) Referaty/ prezentacje studenckie:

- Katedra Notre-Dame w Paryżu,

- Katedra w Chartres.

d) Konteksty: V. Hugo, Katedra Marii Panny w Paryżu, tłum. H. Szumańska-Gross, Wrocław 2005 (fragmenty); J. Przyboś, Zapiski bez daty, Warszawa 1970; plastyczne „portrety” katedr i witraży (na przykład: K. Brandel, J. Pankiewicz, F. Kupka, R. Delaunay i inni).

e) M. Czermińska, Gotyk i pisarze. Topika opisu katedry, Gdańsk 2005 (fragmenty).

4–5. Antologia spotkań z katedrami. Słowo o zjawisku The Gothic Revival:

a) M. Janion, Estetyka średniowiecznej Północy, w: tejże, Prace wybrane, t. 4, Romantyzm i jego media, red. M. Czermińska, Kraków 2001, s. 7–88.

b) Antologia spotkań z katedrami – wybór (na przykład: F. Schlegel, Listy z podróży po Niderlandach, Nadrenii, Szwajcarii i części Francji, w: Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce 1700-1870, wybór, przedm. i komentarze E. Grabska, M. Poprzęcka, Warszawa 1971, s. 251–265; J.W. Goethe, O niemieckiej architekturze, przeł. H. Białek, w: Manifesty literackie „burzy i naporu”, wyb., wstęp i oprac. G. Koziełek, Wrocław 1988; F.R. de Chateaubriand, Duch chrześcijaństwa, w: Teoretycy, artyści i krytycy o sztuce 1700–1870, wyb., przedm. i komentarze E. Grabska, M. Poprzęcka, Warszawa 1971, s. 306–324 i inni).

c) Konteksty: U. Eco, Sztuka i piękno w średniowieczu, tłum. M. Kimula, M. Olszewski, Kraków 2006 (fragmenty), S.E. Rasmussen, Odczuwanie architektury, Warszawa 1999 (fragmenty).

6–7. Opowieści okienne:

a) G. Flaubert, Legenda o świętym Julianie Szpitalniku, przeł. A. Lange, Warszawa 1923 (lub: G. Flaubert, Trzy baśnie, w przekładach R. Lis i J. M. Rymkiewicza, Warszawa 2009).

b) M. Rzepińska, Zjawisko witrażu, w: tejże, Historia koloru w dziejach malarstwa europejskiego, Kraków 1983, s. 156-172

c) Referaty/ prezentacje studenckie:

- Sainte-Chapelle w Paryżu.

d) Konteksty: W. Pater, Dyonizy z Auxerre, w tegoż: Wybór pism, przełożył z angielskiego S. Lack, Lwów 1909; T. Szybisty, Kilka uwag o roli światła i witrażu w odbiorze wnętrza kościelnego w wieku XIX, Fides Ex Visu, red. R. Knapiński, A. Kramiszewska, Lublin 2012, s. 155–167.

8–9. „Wielkie katedry gotyckie” Stanisława Wyspiańskiego:

a) Listy Stanisława Wyspiańskiego do Lucjana Rydla, cz. 1: Listy i notatnik z podróży, oprac. L. Płoszewski, M. Rydlowa, w: S. Wyspiański, Listy zebrane, t. 2, w opracowaniu L. Płoszewskiego, J. Dürra-Durskiego i M. Rydlowej, Kraków 1979 (wybrane fragmenty).

b) M. Czermińska, Gotyk i pisarze, Gdańsk 2005 (fragmenty).

c) Konteksty: E. Kossakowski, Lumières de Chartres, 1983–1989; X. de Richemont, Chartres en Lumières.

10.–11. Liryczne katedry młodopolskie:

a) Poezja Młodej Polski, wyb., wstępem i notami biograficznymi poprzedził M. Jastrun, objaśniła J. Kamionkowa Wrocław 1967 (wybrane utwory).

b) J. Bajda, Poeci to są słów malarze… Typy relacji między słowem a obrazem w książkach poetyckich okresu Młodej Polski, Wrocław 2010 (fragmenty).

c) Referaty studenckie: Witraże Stanisława Wyspiańskiego z kościoła oo. Franciszkanów, Kraków.

d) Konteksty: Plastyczne portrety katedr F. Jabłczyńskiego, K. Krzyżanowskiego, O. Redona (i inne).

12.–13. Katedra J.K. Huysmansa:

a) J.-K. Huysmans, Katedra, tłum. M. Masny, Gliwice 2017.

b) J. Wolańska, Witraże w „Katedrze” Jorisa-Karla Husymansa, w: „Żeby wiedzieć”. Studia dedykowane Helenie Małkiewiczównie, red. W. Walanus, M. Walczak, J. Wolańska, Kraków 2008, s. 319–330.

c) Referat studencki: J. Lorentowicz, Joris Karl Huysmans, w: tegoż, Nowa Francja literacka. Portrety i wrażenia, Warszawa 1911, s. 79-147.

d) Konteksty: moda, dekoracje i bibeloty à la cathédrale.

14.–15. Witrażowość literacka:

a) S. Wyspiański, Królowa Polskiej Korony, w tegoż, Dzieła zebrane, t. 1, Kraków 1964.

b) S. Ortwin, O Wyspiańskim i dramacie, Kraków 1969.

c) Konteksty: W. Reymont, Wampir, Warszawa 1986.

Zalecana literatura:

M. Czermińska, Gotyk i pisarze: topika opisu katedry, Gdańsk 2005.

E.N. Emery, Romancing the Cathedral: Gothic Architecture in Fin-de-siècle French Culture, New York 2001.

E. Emery, L. Morowitz, Consuming the Past. The Medieval Revival in fin-de-siècle France, Aldershot 2003.

S.A. Moore Glaser, Explorations of the Gothic Cathedral in Nineteenth-Century France, Indiana University 2002.

O. von Simson, Katedra gotycka: jej narodziny i znaczenie, przeł. A. Opalińska, Warszawa 1989.

U. Eco, Sztuka i piękno w Średniowieczu, przeł. M. Olszewski, M. Zabłocka, Kraków 1994.

W. Stróżowski, Clatitas: uwarunkowania historyczne i treść estetyczna pojęcia, „Estetyka” 1961, R. 2, s.125–145.

W. Tatarkiewicz, O średniowiecznym stosunku do sztuki, „Przegląd Humanistyczny” 1960, nr 1, s. 1–20.

The Idea of the Gothic Cathedral. Interdisciplinary Perspectives on the Meanings of the Medieval Edifice in the Modern Period, ed. by S.A. Glaser, Turnhout (Belgique): Brepols 2018.

J. Starobinski, Wskazówki do historii pojęcia wyobraźni, tł. W. Kwiatkowski, „Pamiętnik Literacki” 1972, z. 4, s. 217–232.

Z. Sinko, Gotyk i ruiny w wyobraźni literackiej epoki oświecenia (Anglia – Polska), „Przegląd Humanistyczny” 1978, nr 9, s. 23–43.

Z. Sinko, Z zagadnień gotycyzmu europejskiego i jego recepcji polskiej, „Pamiętnik Literacki” 1972, t. 63, z. 3, s. 29–73.

W. Bałus, Sztuka sakralna Krakowa w wieku XIX. Część II. Matejko i Wyspiański, Kraków 2007.

Po zakończeniu przedmiotu i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka potrafi:

- wskazać i omówić teksty literackie, przede wszystkim dziewiętnastowieczne, powstałe z fascynacji gotycką katedrą i średniowieczem, dostrzec związki literatury, kultury i sztuki XIX wieku z kulturą i sztuką średniowiecza oraz wskazać najważniejsze zabytki architektoniczne gotyku,

- wskazać wybranych twórców a także utwory literackie obu faz the Gothic Revival, zreferować ich problematykę oraz kształt estetyczny z użyciem podstawowej terminologii literaturoznawczej,

- analizować, interpretować i wartościować teksty literackie powstałe z fascynacji średniowiecznymi świątyniami, reprezentatywne – przede wszystkim – dla wieku XIX, z wykorzystaniem podstawowej wiedzy o kulturze i sztuce wieku XIX, jak również gotyku, estetyce średniowiecza, - sprawnie posługiwać się terminologią z zakresu historii architektury gotyckiej,

- odczytywać utwory polskie w kontekście najwybitniejszych prac pisarzy anglojęzycznych i francuskich modernizmu,

- rozpoznać i scharakteryzować wybrane idee estetyczne i filozoficzne średniowiecza wpływające na rozwój literatury (oraz sztuki) w wieku XIX,

- zabrać głos w dyskusji, uzasadnić swoje stanowisko z wykorzystaniem poglądów innych autorów,

- (fakultatywnie) napisać referat historycznoliteracki.

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość wybranych utworów, przede wszystkim dziewiętnastowiecznych, powstałych z inspiracji katedrami gotyckimi, bardzo dobra umiejętność referowania ich problematyki z użyciem podstawowej terminologii literaturoznawczej, bardzo dobra znajomość kontekstów: historycznych, estetycznych, filozoficznych oraz zagadnień związanych ze zjawiskiem obu faz the Gothic Revival, bardzo wysoka sprawność analityczno-interpretacyjna, bardzo dobra umiejętność operowania różnymi formami wypowiedzi naukowej (wystąpienie w dyskusji, referat historycznoliteracki).

dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami w zakresie analizy i interpretacji tekstu literackiego oraz umiejętności operowania różnymi formami wypowiedzi naukowej.

dobry (db; 4,0): możliwy szerszy zakres niedociągnięć: nieco niższa znajomość wybranych utworów literatury polskiej i światowej sytuujących się w obrębie omawianej tematyki, nieco niższa umiejętność referowania ich problematyki, nieco niższa znajomość zagadnień dotyczących zjawiska obu faz the Gothic Revival, idei estetycznych, filozoficznych oraz historii i kultury XIX wieku.

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość wybranych utworów literatury polskiej i światowej sytuujących się w obrębie omawianej tematyki, zadowalająca umiejętność referowania ich problematyki z użyciem podstawowej terminologii literaturoznawczej, zadowalająca znajomość ważnych idei filozoficznych i estetycznych oraz historii i kultury okresu, zadowalająca sprawność analityczno-interpretacyjna i umiejętność operowania różnymi formami wypowiedzi naukowej.

dostateczny (dst; 3,0): zadowalająca znajomość wybranych utworów literatury polskiej i światowej powstałych z fascynacji średniowiecznymi katedrami, zadowalająca umiejętność referowania ich problematyki z użyciem podstawowej terminologii literaturoznawczej, słaba znajomość ważnych idei estetycznych i filozoficznych oraz historii i kultury tego okresu, słaba sprawność analityczno-interpretacyjna oraz niska umiejętność operowania różnymi formami wypowiedzi naukowej.

niedostateczny (ndst; 2,0): niezadowalająca znajomość wybranych utworów literatury polskiej i światowej epoki powstałej z inspiracji gotyckimi katedrami, brak umiejętności referowania ich problematyki z użyciem podstawowej terminologii literaturoznawczej, niezadowalająca znajomość ważnych idei filozoficznych i estetycznych oraz historii i kultury modernizmu, brak sprawności analityczno-interpretacyjnej, brak umiejętności operowania różnymi formami wypowiedzi naukowej.

Kryteria oceniania:

- aktywność w trakcie zajęć i sprawność analityczno-interpretacyjna (udział w dyskusji i w pracy zespołowej),

- wartość merytoryczna referatu (jakość doboru i analizy źródeł, poziom analizy i interpretacji tekstu literackiego, sprawność językowa).