Nauka długiego XIX wieku w Europie Środkowej pomiędzy „imperializacją” a „nacjonalizacją”

Uwaga: seminarium zblokowane prowadzone przez dr Jana Surmana (Poletayev Institute for Theoretical and Historical Studies in the Humanities, Moskwa, Rosja). Trzy terminy: 8-9 marca br. po 6 godzin, 18 kwietnia br. 6 godzin i 10-11 maja br. po 6 godzin.

Długi dziewiętnasty wiek to okres przełomowy dla kształtowania się nowoczesnego systemu naukowego. Uniwersytety badawcze i laboratoria zastąpiły scholastyczne uczelnie i imperialne kabinety. Nowe wyspecjalizowane dyscypliny podzieliły świat na dziedziny, kantony i obszary, dla których zbadania niezbędna była coraz to węższa ekspertyza. Profesjonalizacja i akademizacja wiedzy szła jednak równolegle do wykształtowania się wczesnych form nauki obywatelskiej, czy to w formie wplecenia nieprofesjonalistów w obserwacje meteorologiczne, czy poprzez szerokie nieakademickie grupy związane z instytucjami typu Uranii (instytut oświaty ludowej (Volksbildung), często połączony z obserwatorium i kolekcja instrumentów laboratoryjnych; pierwszy instytut był utworzony w 1888 r. w Berlinie), z jednej strony popularyzującymi wiedzę, z drugiej dającym możliwości badań pozauniwersyteckich. W końcu, poprzez wpisanie nauki w szeroko rozumianą kulturę, przypisanie jej właściwości kulturotwórczych, ale także poprzez stopniową zmianę języka nauczania i publikacji z łaciny na języki lokalne, nauka stała się podatna na upolitycznienie, służąc raz interesom imperium, raz interesom grup narodowych.

Dyskusja procesów zachodzących w nauce w XIX i początkiem XX wieku w trzech środkowoeuropejskich imperiach daje możliwość spojrzenia na tematy klasycznie prezentowane w ramach narodowych z nowej perspektywy. Imperia kształtowały życie kulturalne, społeczne czy naukowe zamieszkujących je ludzi. Wielokulturowość, zmienne tożsamości i identyfikacje, intensywne migracje zarówno do centrum i na peryferie, były ich charakterystycznymi cechami. Równocześnie jednak centralizacja, przybierająca w różnym czasie różne formy i natężenie, uprzywilejowywała często pewne grupy kulturowe i języki. Nacjonalizm był jedną z reakcji na ten proces. Jednak także nacjonaliści nie mogli uciec od rzeczywistości kształtowanej poprzez imperialne granice. Nauka także wpisywała się w ten proces, czy to przez imperialne instytucje, czy eksplicytnie narodowotwórcze muzea i organizacje. Spojrzenie na naukę poprzez pryzmat powyżej naszkicowanych procesów pozwala więc nie tylko na zaprezentowanie procesów kształtujących naukę, lecz także na głębszą analizę relacji polityki naukowej i kulturowej imperiów i zamieszkujących je grup.

Zajęcia bazowały będą na lekturze oraz krytycznej dyskusji tekstów, przeważnie w języku angielskim, poświęconym historii nauki w Europie Środkowej. Zaliczenie na podstawie: studiowanie literatury, aktywne prezentacje i dyskusje w czasie zajęć oraz recenzja wybranej przez studenta pozycji literatury z zakresu historii nauki.