Nauka o współczesnym języku polskim: fonetyka, fonologia

monograficzne

I stopień

Cele modułu kształcenia:

Zapoznanie studentów z zasadami poprawnej wymowy polskiej i podstawowymi kierunkami jej ewolucji.

I rok

2

Treści programowe dla przedmiotu:

1. Wprowadzenie do nauki o języku:

a) definicja języka,

b) cechy, struktura i funkcje języka,

c) pojęcie znaku językowego,

d) gramatyka jako nauka o języku,

e) zróżnicowanie współczesnego języka polskiego.

2. Fonetyka:

a) przedmiot fonetyki; historia fonetyki; działy fonetyki; metody badań stosowane w fonetyce; budowa i funkcje narządów mowy i słuchu,

b) podstawowe rozbieżności między pisownią a wymową; litera a głoska; zasady polskiej ortografii; alfabety fonetyczne; transkrypcja fonetyczna,

c) charakterystyka głosek polskich; klasyfikacja artykulacyjna samogłosek i spółgłosek,

d) pojęcie wypowiedzi, fazy fonetycznej, fazy artykulacyjnej głoski i wyrazu, kontekstu fonetycznego, koartykulacji (antycypacji i perseweracji artykulacyjnej); podstawowe typy upodobnień wewnątrzwyrazowych i międzywyrazowych; upraszczanie grup spółgłoskowych; ograniczenia dystrybucji spółgłosek i grup spółgłoskowych,

e) podstawowe zasady poprawnej wymowy (m.in. samogłosek nosowych, spółgłosek palatalnych); różnice regionalne we współczesnej wymowie polskiej,

f) akcent; definicja akcentu; rodzaje akcentu; wyrazy ortotoniczne i atoniczne; pojęcie zestroju akcentowego; charakterystyka akcentu w języku polskim; odstępstwa od akcentu paroksytonicznego we współczesnej polszczyźnie i ich przyczyny; funkcje akcentu.

3. Fonologia:

a) przedmiot fonologii i jej stosunek do fonetyki,

b) cechy relewantne i nierelewantne, dystynktywne i redundantne głosek,

c) pojęcie fonemu, definicje fonemu; stosunek fonemu do głoski; warianty fonemu, kryteria funkcjonalnej klasyfikacji głosek; sposoby ustalania inwentarza fonemów; cechy dystynktywne fonemów polskich; zasób fonemów współczesnej polszczyzny,

d) względność systemu fonologicznego. Interpretacja pozycji spółgłosek miękkich wargowych i samogłosek nosowych w systemie fonologicznym współczesnego języka polskiego; pojęcie opozycji fonologicznych; typy opozycji fonologicznych; kategorie fonologiczne; neutralizacja opozycji fonologicznych,

e) transkrypcja fonetyczna a fonologiczna.

Zalecana literatura:

J. Bańczerowski, J. Pogonowski, T. Zgółka, Wstęp do językoznawstwa, Poznań 1982.

I. Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998.

R. Grzegorczykowa, Wstęp do językoznawstwa, Warszawa 2008.

A. Wilkoń, Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny, Katowice 2000.

Nauka o języku dla polonistów, pod red. S. Dubisza, wyd. 2 zmienione i rozszerzone, Warszawa 1997.

L. Dukiewicz, I. Sawicka, Fonetyka i fonologia, [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, Kraków 1995.

T. Karpowicz, Kultura języka polskiego. Wymowa, ortografia, interpunkcja, Warszawa 2009.

L. Madelska, Słownik wariantywności fonetycznej współczesnej polszczyzny, Kraków 2005.

K. Ostaszewska, J. Tambor, Fonetyka i fonologia współczesnego języka polskiego, Warszawa 2006.

J. Szpyra-Kozłowska, Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Lublin 2002.

B. Wierzchowska, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.

M. Wiśniewski, Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, wyd. 2, Toruń 1998.

Cz. Lachur, Zarys językoznawstwa ogólnego, Opole 2014.

Po zakończeniu przedmiotu i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka posiada:

- znajomość literatury przedmiotu i podstawowych terminów językoznawczych z zakresu fonetyki i fonologii, w tym publikacji o charakterze normatywnym,

- umiejętność łączenia wiedzy teoretycznej z praktyką językową w zakresie zasad poprawnej wymowy,

- znajomość i właściwa interpretacja cech współczesnej wymowy polskiej, umiejętność wyznaczania podstawowych kierunków jej ewolucji,

- umiejętność korygowania błędów językowych oraz kompetentnej oceny innowacji językowych w zakresie wymowy,

- umiejętność stosowania transkrypcji fonetycznej i fonologicznej,

- umiejętność identyfikowania cech regionalnych języka polskiego na podstawie analizy audytywnej.

Kryteria oceniania:

- wykład, prezentacja,

- zaliczenie pisemne.

Brak.