Nauka o współczesnym języku polskim

obowiązkowe

filologia polska

I stopień

Cele modułu kształcenia:

- przekazanie wiedzy z zakresu gramatyki współczesnego języka polskiego,

- rozwinięcie umiejętności integrowania wiedzy teoretycznej o języku z praktycznym użyciem form gramatycznych,

- rozwinięcie umiejętności samodzielnej pracy z różnorodnymi tekstami, ich językowej analizy,

- zdobycie wiedzy o podstawowych współczesnych metodologiach badań językoznawczych,

- rozwinięcie umiejętności odnoszenia zagadnień z zakresu gramatyki współczesnego języka polskiego do różnorodnych tekstów użytkowych,

- rozwinięcie umiejętności poprawnego wypowiadania się w mowie i piśmie w języku polskim,

- rozwinięcie świadomości językowej, uwrażliwienie na obserwację zjawisk językowych wśród użytkowników języka,

- wypracowanie zdolności działań interdyscyplinarnych (na przecięciu psycholingwistyki, socjolingwistyki, etnolingwistyki, czy neurolingwistyki).

II rok

Wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień, wykład konwersatoryjny, wykład problemowy, dyskusja, praca z tekstem, metoda ćwiczeniowa, metoda badawcza (dociekania naukowego), metoda warsztatowa, metoda projektu, praca w grupach.

9

Przedmiot obejmuje niezbędne informacje z zakresu teorii gramatyki (podstawowa terminologia) oraz strategii badań języka. Uczestnicy kursu zapoznają się z szeroko rozumianą gramatyką współczesnego języka polskiego, uwzględniającą takie poziomy systemu języka, jak: fonetyka, fonologia, morfonologia, słowotwórstwo, fleksja oraz składnia.

Jednocześnie z poszczególnymi działami gramatyki omawiane są tendencje rozwojowe polszczyzny; zwraca się także uwagę na aspekt poprawnościowy przedstawianych zjawisk językowych.

Ćwiczenia mają również przygotować do samodzielnej, krytycznej lektury tekstów teoretycznych.

Zajęcia konwersatoryjne są sprzężone z wykładem, na którym jest przekazywana podstawowa wiedza o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego.

Treści programowe dla przedmiotu:

1. Definicja języka, cechy języka naturalnego. Język w ujęciu systemowym. Perspektywa komunikacyjna w opisie języka.

2. Fonetyka jako dyscyplina językoznawcza. System wokaliczny i konsonantyczny współczesnej polszczyzny. Koartykulacja i asymilacje. Różnice regionalne w wymowie. Fonetyczna reprezentacja współczesnych polskich tekstów. Fonetyka suprasegmentalna: sylaba i akcent.

3. Przedmiot badań fonologii. Fonem a głoska, pojęcie cechy dystynktywnej, sposoby wykrywania cech dystynktywnych fonemów. Opozycja fonologiczna, klasyfikacja opozycji. Fonem i jego warianty.

4. Części mowy. Kryteria opisu, klasyfikacje (semantyczna, gramatyczna, syntaktyczna). Wyrazy dwuklasowe.

5. Morfologia, definicja morfemu. Kryteria podziału morfemów. Klasyfikacja funkcjonalna. Zasady analizy morfologicznej wyrazu. Morfonologia, rodzaje wymian morfonologicznych.

6. Przedmiot opisu słowotwórczego. Definicja derywatu synchronicznego. Zasady analizy słowotwórczej. Słowotwórstwo rzeczownika, przymiotnika, przysłówka, czasownika.

7. Polszczyzna jako język fleksyjny. Fleksja imienna a fleksja werbalna. Tendencje rozwojowe o charakterze fleksyjnym.

8. Przedmiot badań składni. Wypowiedzenie i jego definicje. Zdanie w ujęciu semantyczno-logicznym. Kategoria modalna.

9. Wypowiedzenie i poziomy jego opisu: semantyczny, strukturalny i linearny.

10. Części zdania. Wypowiedzenia złożone i ich osobliwości. Wypowiedzenia niezdaniowe.

11. Zdanie a tekst. Ukształtowanie tekstu jako całości ponadzdaniowej.

Zalecana literatura:

M. Bańko, Wykłady z polskiej fleksji, Warszawa 2002.

J. Bartmiński, S. Niebrzegowska-Bartmińska, Tekstologia, Warszawa 2009.

Bobrowski, Zaproszenie do językoznawstwa, Kraków 1998.

B. Boniecka, Składnia współczesnego języka polskiego, Lublin 1998.

D. Buttler, H. Kurkowska, H. Satkiewicz, Kultura języka polskiego, Warszawa 1971.

Części mowy, pod red. J. Bartmińskiego, M. Nowosad-Bakalarczyk, Lublin 2003.

L. Dukiewicz, I. Sawicka, Fonetyka i fonologia, w: Gramatyka współczesnego języka polskiego pod red. S. Urbańczyka, Kraków 1995.

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Składnia pod red. Z. Topolińskiej, Warszawa 1984.

Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia pod red. R. Grzegorczykowej, R. Laskowskiego, H. Wróbla, Warszawa 1998.

R. Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 1990 (lub -wyd. nast.) - tu: rozdz. 4. Problemy modalności

R. Grzegorczykowa, Wykłady z polskiej składni, Warszawa 1996.

R. Grzegorczykowa, Zarys słowotwórstwa polskiego. Słowotwórstwo opisowe, Warszawa 1979.

R. Grzegorczykowa, J. Puzynina, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa 1979.

H. Jadacka, Kultura języka polskiego: fleksja, słowotwórstwo, składnia, Warszawa 2007.

H. Jadacka, System słowotwórczy polszczyzny 1945-2000, Warszawa 2001.

S. Jodłowski, Podstawy polskiej składni, Warszawa 1976.

S. Jodłowski, Studia nad częściami mowy, Warszawa 1971.

Z. Klemensiewicz, Zarys składni polskiej, Warszawa 1961.

Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, pod red. E. Tabakowskiej, Kraków 2001.

L. Madelska, M. Witaszek-Samborska, Zapis fonetyczny. Zbiór ćwiczeń, wyd. V, Poznań 2000.

T. Milewski, Językoznawstwo, Warszawa 1969.

A. Nagórko, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa 2005.

D. Ostaszewska, J. Tambor, Podstawowe wiadomości z fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Katowice 1999.

K. Ożóg, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku, Rzeszów 2004.

M. Ruszkowski, Kategorie pośrednie w składni polskiej, Kielce 2001.

Z. Saloni, M. Świdziński, Składnia współczesnego języka polskiego, Warszawa 1998.

J. Strutyński, Gramatyka polska, Kraków 2005.

J. Szpyra-Kozłowska, Wprowadzenie do współczesnej fonologii, Lublin 2002.

J. Tokarski, Fleksja polska, Warszawa 2001.

K. Waszakowa, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki z formantami paradygmatycznymi, Warszawa 1993.

B. Wierzchowska, Fonetyka i fonologia języka polskiego, Wrocław 1980.

M. Wiśniewski, Zarys fonetyki i fonologii współczesnego języka polskiego, Toruń 2000.

H. Wróbel, Gramatyka języka polskiego, Kraków 2001.

Encyklopedia języka polskiego, pod red. S. Urbańczyka, wyd. III, Wrocław 1992.

Encyklopedia językoznawstwa ogólnego, pod red. K. Polańskiego, wyd. II, Wrocław – Warszawa – Kraków 1999.

Encyklopedia kultury polskiej XX wieku. Współczesny język polski, pod red. J. Bartmińskiego, Wrocław 1993.

J. Grzenia, Słownik nazw własnych. Ortografia, wymowa, słowotwórstwo i odmiana, Warszawa 1998.

Słownik interpunkcyjny języka polskiego z zasadami przestankowania, pod red. J. Podrackiego, Warszawa 1994.

Wielki słownik poprawnej polszczyzny, pod red A. Markowskiego, Warszawa 2006.

Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:

- ma wiedzę o języku jako systemie i języku jako narzędziu komunikacji, zna najważniejsze koncepcje metodologiczne współczesnego językoznawstwa,

- rozumie i prawidłowo stosuje pojęcia i terminy związane z opisem współczesnej polskiej gramatyki,

- potrafi interpretować i analizować różne teksty w oparciu o przyswojoną wiedzę o systemie gramatycznym współczesnej polszczyzny, umie rozpoznawać i charakteryzować występujące w tych tekstach zjawiska fonetyczne: asymilacje i różnice regionalne w wymowie, formacje słowotwórcze, formy gramatyczne leksemów i określone struktury składniowe,

- poprawnie posługuje się językiem polskim w mowie i piśmie,

- umie uzasadnić wybór metodologii badawczej, a także uogólniać wyniki analiz i integrować różne metody, potrafi powiązać analizy językoznawcze z wynikami badań innych dyscyplin naukowych,

- jest gotów do samodzielnej, krytycznej lektury tekstów naukowych i dyskusji z proponowanymi w niej badawczymi rozwiązaniami, poprawnie wykorzystuje opracowania naukowe podczas zajęć, w pracy zespołowej i działaniach indywidualnych,

- potrafi samodzielnie przygotować analizę tekstu, omówienie określonego zagadnienia językowego bądź prezentację multimedialną.

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego, bardzo dobra znajomość zasad analizy i interpretacji różnych tekstów na podstawie wiedzy o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego, wysoka świadomość w zakresie poprawności językowej oraz bardzo dobre kompetencje w posługiwaniu się językiem polskim zarówno w mowie, jak i w piśmie, bardzo duża aktywność w trakcie zajęć (uczestniczenie w dyskusji, przygotowywanie prezentacji indywidualnych i zespołowych, bardzo dobre oraz systematyczne przygotowanie merytoryczne do zajęć).

dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami, szczególnie w zakresie analiz tekstowych.

dobry (db; 4,0): dobra znajomość szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego, dobra znajomość zasad analizy i interpretacji różnych tekstów na podstawie wiedzy o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego, wysoka świadomość w zakresie poprawności językowej, dobra sprawność w posługiwaniu się językiem polskim zarówno w mowie, jak i w piśmie, aktywność w trakcie zajęć (uczestniczenie w dyskusji, przygotowywanie prezentacji indywidualnych i zespołowych, dobre i systematyczne przygotowanie merytoryczne do zajęć).

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego, zadowalająca znajomość zasad analizy i interpretacji różnych tekstów na podstawie wiedzy o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego, dobra świadomość w zakresie poprawności językowej, dobre kompetencje w posługiwaniu się językiem polskim zarówno w mowie, jak i w piśmie, aktywność w trakcie zajęć (uczestniczenie w dyskusji, przygotowywanie prezentacji indywidualnych i zespołowych, dobre przygotowanie merytoryczne do zajęć).

dostateczny (dst; 3,0): zadowalająca szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego zadowalająca znajomość zasad analizy i interpretacji różnych tekstów na podstawie wiedzy o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego, niska świadomość i słabe kompetencje w zakresie poprawności językowej, słaba aktywność w trakcie zajęć (uczestniczenie w dyskusji, przygotowywanie prezentacji indywidualnych i zespołowych, dostateczne przygotowanie merytoryczne do zajęć).

niedostateczny (ndst; 2,0): niezadowalająca znajomość szczegółowej wiedzy przedmiotowej i metodologicznej w zakresie gramatyki współczesnego języka polskiego, niezadowalająca znajomość zasad analizy i interpretacji różnych tekstów na podstawie wiedzy o systemie gramatycznym współczesnego języka polskiego, niska świadomość i bardzo słabe kompetencje w zakresie poprawności językowej, brak aktywności w trakcie zajęć (nieuczestniczenie w dyskusji, brak angażowania się do pracy indywidualnej i zespołowej, brak lub bardzo słabe przygotowanie merytoryczne do zajęć).

Kryteria oceniania:

- aktywność w trakcie zajęć (udział w dyskusji i w pracy zespołowej),

- wartość merytoryczna i projekt prezentacji oraz sposób jej przedstawienia,

- sprawność językowa, umiejętność poprawnego posługiwania się językiem polskim zarówno w mowie, jak i w piśmie, umiejętność samodzielnej pracy z różnorodnymi tekstami, ich językowej analizy,

- obecność na zajęciach,

- umiejętność zaprezentowania na egzaminie wiedzy nabytej w ramach przedmiotu oraz poziom tej wiedzy.