Metodyka nauczania - spec. nauczycielska

obowiązkowe

filologia polska

I stopień

Cele modułu kształcenia:

- funkcjonalne wykorzystywanie wiedzy na temat zasad, teorii i praktyk właściwych dla metodyki nauczania literatury i języka polskiego w szkole podstawowej i przełożenie tej wiedzy na konkretne działania dydaktyczne,

- wykorzystywanie terminologii stosowanej w dydaktyce przedmiotowej, ustaleń naukowych w zakresie przedmiotu oraz reguł opisu i oceny działań dydaktycznych w procesie projektowania, urzeczywistniania i ewaluacji procesu kształcenia,

- rozwijanie umiejętności integrowania wiedzy z różnych dziedzin, m.in. literaturoznawstwa i językoznawstwa, psychologii, pedagogiki ogólnej oraz jej wykorzystania w szkolnej praktyce,

- przygotowanie studentów do samodzielnego projektowania procesu dydaktycznego w szkole podstawowej,

- ukazywanie mechanizmów sprzyjających wyzwalaniu dydaktycznej kreatywności i innowacyjności oraz projektowanie działań będących świadectwem kreatywności i innowacyjności,

- kształtowanie zdolności do dydaktycznej autorefleksji oraz rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia metodycznego.

II rok

Dyskusja, praca z tekstem, rozwiązywanie zadań, metoda ćwiczeniowa, metoda projektu, pokaz i obserwacja, praca w grupach, przygotowywanie projektu lekcji, przygotowywanie fragmentu planu dydaktycznego (cyklu lekcji), analiza metodyczna obserwowanej lekcji.

2

Treści programowe dla przedmiotu:

1. Interpretowanie tekstów literackich na lekcjach języka polskiego w szkole podstawowej:

a) formułowanie celów interpretacji,

b) organizowanie procesu rozwijania umiejętności analizy i interpretacji tekstów, ich aplikacja w praktyce edukacyjnej oraz analizowanie osiągniętych rezultatów,

c) projektowanie działań osłabiających wpływ barier odbioru i innych trudności na proces interpretacji dzieł literackich,

d) projektowanie lekcji z zakresu kształcenia literacko-kulturowego,

e) organizowanie pracy z dłuższym tekstem – czytanie całości poprzez fragmenty,

f) wykorzystywanie kontekstów w projektowaniu procesu interpretacji oraz w szkolnej praktyce,

g) wykorzystywanie w procesie projektowania lekcji propozycji podręcznikowych oraz wskazówek metodycznych zawartych na przykład w poradnikach czy artykułach metodycznych.

2. Rozwijanie kompetencji językowej i komunikacyjnej – lingwodydaktyka w szkole podstawowej:

a) formułowanie celów kształcenia językowego,

b) organizowanie procesu rozwijania sprawności językowych uczniów, ich aplikacja w praktyce edukacyjnej oraz analizowanie osiągniętych rezultatów,

c) sposoby pokonywania związanych z rozwijaniem kompetencji lingwistycznych i sposoby ich pokonywania,

d) projektowanie rozwiązań dydaktycznych (np. lekcji) na podstawie teorii lingwistycznych (np. teorii aktów mowy),

e) wykorzystywanie w procesie projektowania lekcji propozycji podręcznikowych oraz wskazówek metodycznych (zawartych na przykład w poradnikach czy artykułach metodycznych).

3. Wykorzystywanie mechanizmów związanych z integracją oraz integrowaniem i uwzględnianie interdyscyplinarnego charakteru lekcji języka polskiego w realizacji celów kształcenia polonistycznego (humanistycznego).

4. Funkcjonalizacja treści z zakresu teorii literatury i poetyki w dydaktyce polonistycznej:

a) rozwijanie kompetencji nadawczych i odbiorczych w procesie wprowadzania pojęć,

b) posługiwanie się pojęciami w realizacji celów edukacji polonistycznej.

5. Rozwijanie refleksji nad tradycją i współczesnością w ramach lekcji języka polskiego w szkole podstawowej:

a) podejmowanie działań służących wprowadzania uczniów w tradycję (dobre praktyki),

b) podejmowanie refleksji nad współczesnością w kształceniu polonistycznym i sposoby odwoływania się do niej w procesie nauczania i uczenia się,

c) włączanie kultury popularnej w proces kształcenia,

d) rozwijanie kompetencji polonistycznych wobec wyzwań związanych z ekspansją mediów cyfrowych i internetu.

6. Sposoby urzeczywistniania formacyjnego wymiaru lekcji języka polskiego w szkole podstawowej:

a) rozpoznawanie rzeczywistych mechanizmów podmiotowości w edukacji polonistycznej i tworzenie sytuacji dydaktycznych sprzyjających podmiotowości nauczyciela i uczniów,

b) projektowanie odbioru tekstów kultury w perspektywie aksjologicznej,

c) projektowanie odbioru tekstów kultury w perspektywie egzystencjalnej,

d) stymulowanie świadomości obywatelskiej i patriotycznej na lekcjach języka polskiego w szkole podstawowej.

7. Warsztat nauczyciela polonisty:

a) wizualizowanie przekazywanych treści, przygotowywanie materiałów pomocniczych, prezentacji, fragmentów wykładu oraz różnych środków dydaktycznych i ich rola w procesie kształtowania kompetencji polonistycznych,

b) polonistyczne przygotowywanie uczniów do egzaminu na zakończenie szkoły podstawowej.

8. Podstawy procesu planowania procesu kształcenia (w ramach szkolnej edukacji polonistycznej):

a) uwzględnianie podczas projektowania procesu kształcenia uwarunkowań wpływających na proces planowania,

b) sposoby uwzględniania podstawy programowej w planie dydaktycznym,

c) projektowanie cyklu lekcji.

9. Podstawy diagnozowania i oceniania:

a) podstawy diagnozowania wiedzy i umiejętności z zakresu kształcenia polonistycznego,

b) ocenianie - strategie, metody, typy, funkcje, skutki i sposoby komunikowania,

c) ocenianie kształtujące a proces dydaktyczny.

10. Rozwijanie kompetencji kluczowych w szkolnej edukacji polonistycznej (na poziomie szkoły podstawowej):

a) nauczanie zespołowe,

b) indywidualizacja procesu dydaktycznego,

c) wykorzystywanie w procesie edukacyjnym metody projektu,

d) stymulowanie uczniów do samokształcenia i tworzenie sytuacji dydaktycznych służących motywowaniu oraz wywoływaniu zainteresowania zagadnieniami poruszanymi na lekcjach.

11. Obserwowanie i prowadzenie lekcji języka polskiego jako rozwijanie polonistycznego warsztatu metodycznego:

a) uwzględnianie kryteriów oceny lekcji dotyczącej kształcenia literacko-kulturowego i językowego w procesie analizy obserwowanych lekcji (autorskich i prowadzonych przez kogoś innego),

b) ocenianie rozwiązań dydaktycznych w perspektywie teorii nauczania języka polskiego.

12. Przygotowanie autorskich projektów lekcji (lub warsztatów, projektów edukacyjnych) na wyznaczony temat oraz ich autoanalizy i autoewaluacji.

Zalecana literatura:

B. Chrząstowska: Lektura i poetyka (tu zwłaszcza rozdziały: Lektura w szkole; Uczeń – odbiorca; Metoda czy strategia?; O kształtowaniu pojęć).

B. Chrząstowska: Program nauczania wykładnią koncepcji pedagogicznej oraz Rozkład materiału?!, w: tejże, Przedmiot, podmiot i proces. Szkice z metodyki kształcenia polonistycznego, Poznań 2009.

A. Dyduchowa, B. Dyduch, M. Jędrychowska: W stronę kompetencji. W: Kompetencje szkolnego polonisty. Warszawa 1995.

A. Janus – Sitarz, Komu potrzebne jest ocenianie? Wokół ewaluacji osiągnięć ucznia, [w:] Polonista w szkole. Podstawy kształcenia nauczyciela polonisty, Kraków 2004.

A. Janus-Sitarz: W poszukiwaniu czytelnika. Diagnozy, inspiracje, rekomendacje, Kraków 2016 (tu na przykład wybrane rozdziały).

M. Jędrychowska, Konstrukcja podręcznika jako wykładnia koncepcji edukacyjnej , „Nowa Polszczyzna” 1998, nr 3.

M. Jędrychowska: Lektura i kultura, Warszawa-Kraków 1994.

Z. A. Kłakówna: Język polski. Wykłady z metodyki, Kraków 2016.

M. Kwiatkowska-Ratajczak: Literatura popularna w edukacji: zagrożenie, potrzeba, konieczność? „Polonistyka” 2005, nr 2 lub w: Polonistyka w przebudowie. T. 2. Kraków 2005, s. 256-271.

M. Kwiatkowska-Ratajczak: Od konspektu do artykułu. W: Tejże: Metodyka konkretu. Poznań 2002, s. 157-180.

Uczenie metodą projektów (tu: wybrane rozdziały), red. B. D. Gołębniak, Warszawa 2002.

Z. Uryga: Metody kształcenia literackiego związane z lekturą. W: Tegoż. Godziny polskiego. Warszawa-Kraków 1996.

W. Wantuch: Podstawy integrowania w procesie dydaktycznym. W: Tejże: Aspekty integracji w nauczaniu języka polskiego. Kraków 2005, s. 63-108.

W. Wantuch, Poezja w szkole podstawowej. Gry słów i rzeczy, Kraków 2006.

Innowacje i metody. W kręgu teorii i praktyki. Podręcznik akademicki dydaktyki kształcenia polonistycznego. Pod red. Marii Kwiatkowskiej-Ratajczak. Poznań 2011.

To lubię! Klasa 4. Książka nauczyciela (tu: Prezentacja koncepcji, s.9-54), Kraków 1999 oraz wybrane projekty lekcji z zakresu kształcenia językowego z Książki ucznia (dla klasy 4).

W. Żuchowska, Opowieści za Narni czyli Wielka Podróż. Lew Czarownica i stara szafa, Kraków 2000 lub E. Korulska, Hobbit czyli Wielka Przygoda z lekturą, Kraków 1998.

Wybrane artykuły metodyczne dotyczące wyszczególnionych w module treści kształcenia (np. z „Polonistyki”, Polonistyki. Innowacji”, „Nowej Polszczyzny”, „Polonistycznego Postscriptum”).

Materiały ze stron internetowych instytucji oświatowych zajmujących się ewaluacją oraz ocenianiem (np.: arkusze egzaminacyjne, raporty ze sprawdzianów i egzaminów, prezentacje dotyczące oceniania zewnętrznego i wewnętrznego, oceniania kształtującego, zadań na egzaminach): www.men.gov.pl, www.cke.amu.edu.pl, www.ceo.org.pl, www.ptde.org.pl , www.npseo.pl

Po zakończeniu przedmiotu (modułu) i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:

- zna treść podstawowych dokumentów oświatowych (zwłaszcza podstawy programowej do języka polskiego) i umie wykorzystać je w praktyce zawodowej,

- kompetentnie posługuje się terminologią stosowaną w dydaktyce przedmiotowej w celu analizy rozmaitych rozwiązań metodycznych; potrafi przeanalizować i zinterpretować praktyczne propozycje i realizacje w perspektywie przyświecającej im koncepcji oraz teorii dydaktycznej,

- potrafi dostosować metody, treści, zasady i formy nauczania do zadań przedmiotu oraz do potrzeb intelektualnych i emocjonalnych uczniów i ich indywidualnych predyspozycji,

- potrafi zaplanować proces kształcenie sprawności lingwistycznych uczniów oraz proces kształcenia literacko-kulturowego (plan dydaktyczny, cykl lekcji, projekt pojedynczej lekcji) oraz ocenić edukacyjną efektywność tych działań,

- potrafi projektować działania dydaktyczne sprzyjające samokształceniu, rozwijaniu indywidualnych zainteresowań uczniów, pokonywaniu zdiagnozowanych trudności w uczeniu się oraz rozwijaniu kompetencji kluczowych,

- potrafi przeprowadzić lekcje języka polskiego (także w formie warsztatów czy projektów) oraz przedstawić metodyczną oraz merytoryczną analizę swoich i cudzych lekcji (także adresowaną do innych studentów).

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): zadania zaliczeniowe w pełni poprawne pod względem metodycznym, merytorycznym i językowym; czytelna i zindywidualizowana koncepcja realizacji zagadnień metodycznych wprowadzanych w każdym bloku (np. interesujące konteksty i treści, ciekawa struktura projektowanych działań dydaktycznych); poprowadzenie lekcji języka polskiego na bardzo dobrym poziomie metodycznym, merytorycznym i językowym; trafna ocena danego pomysłu dydaktycznego, konspektu własnej i cudzej lekcji, obserwowanej lekcji uwzględniająca ich poziom metodyczny, merytoryczny i językowy itp.; krytyczna, zobiektywizowana samoocena własnych pomysłów dydaktycznych, konspektu lekcji, cyklu lekcji itp. uwzględniająca ich poziom metodyczny, merytoryczny i językowy oraz wnioski wynikające z praktycznej ich realizacji; bardzo dobra znajomość zagadnień teoretycznych i zalecanych lektur oraz ich funkcjonalne wykorzystanie podczas realizacji zadań zaliczeniowych i zadań cząstkowych.

dobry plus (+db; 4,5): student/studentka zasadniczo spełnia wymagania na ocenę 4,0, ale sporadycznie i częściowo udaje się mu/jej spełnić również kryteria wymagane na ocenę 5,0.

dobry (db; 4,0): zadania zaliczeniowe poprawne pod względem metodycznym, merytorycznym i językowym (dopuszczalne sporadyczne usterki); czytelna koncepcja realizacji zagadnień metodycznych wprowadzanych w każdym bloku tematycznym (np. odpowiednie konteksty i treści, ciekawa struktura projektowanych działań dydaktycznych) – dopuszczalne są sporadyczne naruszenia spójności proponowanych działań; poprowadzenie lekcji języka polskiego na dobrym poziomie metodycznym, merytorycznym i językowym; dopuszczalne są sporadyczne usterki metodyczne, np. naruszenie spójności lekcji, komplementarności zadań, operowanie trudnym słownictwem itp.; odpowiednia ocena danego pomysłu dydaktycznego, konspektu lekcji, artykułu metodycznego uwzględniająca ich poziom metodyczny, merytoryczny i językowy - dopuszczalne drobne usterki, np. dominacja tonu sprawozdawczego nad analitycznym, sporadyczne pominięcia odwołań do literatury przedmiotu; trafna samoocena własnych pomysłów dydaktycznych, konspektu lekcji, cyklu lekcji itp. uwzględniająca ich poziom metodyczny, merytoryczny i językowy oraz wnioski wynikające z praktycznej ich realizacji; dobra znajomość zagadnień teoretycznych i zalecanych lektur oraz ich funkcjonalne wykorzystanie podczas realizacji zadań zaliczeniowych i zadań cząstkowych.

dostateczny plus (+dst; 3,5): student/studentka zasadniczo spełnia wymagania na ocenę 3,0, ale sporadycznie i częściowo udaje się mu/jej spełnić również kryteria wymagane na ocenę 4,0.

dostateczny (dst; 3,0): zadania zaliczeniowe w zasadzie poprawne pod względem metodycznym, merytorycznym i językowym (ewentualne błędy/usterki metodyczne lub merytoryczne nie wypaczają założonych w zadaniu celów); czytelna, ale odtwórcza i mało samodzielna koncepcja realizacji zagadnień metodycznych wprowadzanych w każdym bloku tematycznym (np. poprawne konteksty i treści, schematyczna struktura projektowanych działań dydaktycznych); poprowadzenie lekcji języka polskiego na możliwym do zaakceptowania poziomie metodycznym, merytorycznym i językowym – dopuszczalne są usterki metodyczne, np. naruszenie spójności lekcji, komplementarności zadań, operowanie zbyt trudnym lub zbyt kolokwialnym słownictwem itp.; powierzchowna (np. dominacja tonu sprawozdawczego, pominięcie odwołań do literatury przedmiotu) ocena cudzego pomysłu dydaktycznego, konspektu lekcji, artykułu metodycznego uwzględniająca ich poziom metodyczny, merytoryczny i językowy; wybiórcza samoocena własnych pomysłów dydaktycznych, konspektu lekcji, cyklu lekcji itp.; pomijanie jednego/dwóch z elementów oceny, np. poziomu metodycznego, merytorycznego bądź językowego, abstrahowanie od wniosków wynikających z praktycznej ich realizacji; dostateczna znajomość zagadnień teoretycznych i zalecanych lektur oraz ich sporadyczne wykorzystanie podczas realizacji zadań zaliczeniowych i zadań cząstkowych.

niedostateczny (ndst; 2,0): student/studentka nie spełnia kryteriów na ocenę dostateczną.