Laboratorium literatury: XIX wiek

obowiązkowe

filologia polska

II stopień

Cele modułu kształcenia:

Celem zajęć odbywanych w ramach przedmiotu Laboratorium literatury. Wiek XIX będzie inspirowane przez prowadzącego – w powiązaniu z aktualną wiedzą historycznoliteracką i jego zainteresowaniami naukowymi – szczegółowe badanie utworów literackich powstałych w latach 1795-1918, z uwzględnieniem ich konkretności i złożoności, jak również relacji z innymi zjawiskami literackimi i kulturowymi w ramach stylu, poetyki, szkoły, prądu, epoki literackiej (romantycznej, pozytywistycznej lub młodopolskiej) i całej formacji dziewiętnastowiecznej. W zależności od przyjętych założeń dla danego mikrocyklu monograficznego zajęcia obejmować będą następujące elementy: rozpoznanie charakterystycznych cech, w tym specyfiki językowej zjawiska, identyfikację form, problematyzację utworu, studium bezpośredniego kontekstu, po pomnożenie i pogłębienie wiedzy na temat prze¬biegu procesu rozwojowego literatury (również w perspektywie „długiego trwania”) i – na każdym etapie analizy i interpretacji – dobór adekwatnej metodologii.

Celem zajęć będzie zatem doskonalenie znajomości trzech epok oraz narzędzi badawczych służących ich poznaniu. W centrum uwagi znajdą się:

1. Arcydzieła, jak też ważne ze względów estetycznych lub problemowych utwory literatury polskiej romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski oraz towarzyszące ich powstaniu i recepcji kontekst przemian historycznych i kulturowych.

2. Kategorie historyczno- i estetycznoliterackie właściwe dla poszczególnych epok i całego XIX wieku, w tym także należące do pogranicza innych sztuk (malarstwa, muzyki, teatru, filmu).

3. Arkana nowoczesnego warsztatu historycznoliterackiego; współczesne technologie informacyjne w procesie studiowania literatury polskiej w wieku XIX – jako uzupełnienie kompendiów tradycyjnych; komparatystyczne oraz interdyscyplinarne narzędzia zgłębiania różnych kontekstów.

4. Umiejętność dochodzenia do wniosków na zaawansowanym poziomie akademickim i formułowania dojrzałych, wszechstronnie uargumentowanych wypowiedzi na temat literatury oraz kultury romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski.

5. Wrażliwość humanistyczna oraz postawa dojrzałego uczestnictwa w kulturze, podbudowana pogłębioną wiedzą o etapach jej rozwoju w XIX stuleciu.

I rok

Obowiązują wiedza i umiejętności z przedmiotów: Laboratorium literatury XII-XVIII wiek (dla wszystkich) oraz podstawowa wiedza z zakresu historii literatury polskiej, poetyki z analizą dzieła literackiego i elementarna znajomość historii Polski i literatury powszechnej.

Wykład z prezentacją multimedialną wybranych zagadnień, wykład konwersatoryjny, dyskusja, praca z tekstem, metoda analizy przypadków, metoda ćwiczeniowa, metoda laboratoryjna, metoda badawcza (dociekania naukowego).

6

Treści programowe dla przedmiotu:

- wybór dzieł literatury polskiej epok romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski w ich usytuowaniu w procesie rozwojowym literatury rodzimej i na tle literatury powszechnej; wybrane aspekty procesu historycznoliterackiego w latach 1795-1918: formacje, epoki, kierunki, prądy, style na szerokim tle przekształceń kultury i różnorodnych zjawisk z jej dziejów, takich jak np. odkrycia geograficzne i naukowe, ewolucjonizm, scjentyzm, teorie paranaukowe, magnetyzm, ezoteryzm, ruchy religijne, narodowe, polityczne, społeczne, emancypacyjne, organicyzm, utylitaryzm, pragmatyzm, socjalizm, neurozyzm, dekadentyzm i in.,

- indywidualna, grupowa, pokoleniowa, narodowa świadomość twórcza wobec mód, prądów, ideologii, ruchów uniwersalistycznych (lokalność, regionalizm, krajowość, różne postacie patriotyzmu, panslawizm, pangermanizm, europejskość, kosmopolityzm, internacjonalizm, „wszechświatowość”),

- aspekty literackie dziewiętnastowiecznej geografii kulturowej – wybór zagadnień. Zróżnicowanie terytorialne literatury ze względu na przynależność państwową i status polityczny (poszczególne zabory, ziemie zabrane), literatura krajowa; literatura emigracyjna; literatura zsyłkowa. Gruntowny obraz życia literackiego, ośrodków i instytucji (m.in. czasopisma, kawiarnie literackie, polonistyki uniwersyteckie) romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski,

- przemiany języka literatury – od wczesnego romantyzmu po pierwsze próby futurystyczne; poszerzanie skali wyrazowej, język literatury a teorie pochodzeniu języka, utopia języka pierwotnego; koncepcja metasłowa; ekspansja języka naukowego; absorbcja idiolektów i dialektów, spory o stosunek języka literackiego do gwar, upotocznienie; poszukiwania lingwistyczne u progu Młodej Polski i ich dalsze konsekwencje; wirtuozeria językowa, język poetycki jako antyteza języka potocznego; język publicystyki a język krytyki i jego różnicowanie się; język a forma literacka; reakcja na cenzurę, rozwój języka ezopowego a literatura – zagadnienie wskazane przez wykładowcę,

- przemiany form literackich w porządku ewolucji i zerwania w wybranym zakresie; romantyczne źródła idei oryginalności w sztuce, reakcje na nią i reinterpretacje; zmiany w rozumieniu generaliów takich, jak poezja i proza; zjawiska liryzacji prozy, dramatyzacji i epizacji liryki, hybrydyczność rodzajowa i gatunkowa; dekompozycja i próby rekonstruowania poetyki klasycznej; nowe gatunki, style, terminy; zdobycze naukowe a poszukiwania formalne w literaturze; powieść eksperymentalna; rozkwit literatury popularnej i służebnej i jej zróżnicowanie formalne; ekspansja tzw. „izmów” w 2 połowie XIX wieku; rozwój krytyki literackiej i artystycznej oraz eseistyki filozoficzno-estetycznej; fragmentaryczność a totalność dzieła sztuki; koncepcja dzieła otwartego a dążenie do zwartości kompozycyjnej; liryka czysta i poezja dyskursywna,

- przejawy synkretyzmu: romantyczny i młodopolski synkretyzm gatunkowy oraz towarzyszące mu procesy, ewolucja gatunków synkretycznych i jej uwarunkowania; romantyczny egzotyzm a młodopolski synkretyzm kulturowy; dziewiętnastowieczna myśl porównawcza, komparatyzm mitologiczny i religijny,

- przemiany dziewiętnastowiecznej estetyki; pogłębiona charakterystyka szkół literackich, tendencji, prądów; ich zmienność i trwałość; sentymentalizm, gotycyzm, romantyzm, realizm, naturalizm, parnasizm, symbolizm, ekspresjonizm, franciszkanizm, odrodzenie klasyczne,

- wielopłaszczyznowe związki literatury romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski z innymi sztukami (np. malarstwo, rzeźba, muzyka, teatr, opera, film); malarskość, a zwłaszcza muzyczność literatury; teorie i praktyki korespondencji, syntezy i separacji sztuk; zjawisko synestezji.

- biografie twórcze wybitnych pisarzy czasów porozbiorowych wobec przemian obyczajowych, cywilizacyjnych, duchowych świadomościowych; zagadnienia identyfikacji narodowej, apostazji, konwersji; pokolenia literackie i przeżycie pokoleniowe; ugrupowania literackie, koła, koterie, kluby, cyganerie,

- egzystencjalny wymiar literatury romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski (literatura jako wyraz doświadczenia egzystencjalnego, parenetyka, literatura a etyka),

- historia jako determinanta i kontekst zjawisk literackich w okresie porozbiorowym (konspiracja, irredenta, karbonaryzm, wolnomyślicielstwo, rewolucja społeczna, narodnictwo, socjalizm, ruch narodowy, liberalizm, tradycjonalizm, młodokonserwatyzm, anarchizm); literatura jako wyraz przeżyć zbiorowych oraz źródło wzorców społecznych, katalizator procesu samouświadomienia narodowego, postaw patriotycznych lub różnych form buntu,

- literatura wobec koncepcji historycznych i historiozoficznych; historyzm romantyczny i eklektyzm; mediewalizm dziewiętnastowieczny, renesansyzm, sarmatyzm, katastrofizm,

- romantyzm jako stan badań i stan świadomości; romantyczne i młodopolskie lektury Miłosza, Różewicza, Rymkiewicza; argumenty za i przeciw zmierzchowi paradygmatu romantycznego; pozytywizm i Młoda Polska w koncepcjach badawczych i strategiach ideologicznych; geneza legendy młodopolszczyny; pojęcie dziewiętnastowieczności wobec pojęcia modernizmu,

- praca pisemna dotycząca literatury romantyzmu, pozytywizmu lub Młodej Polski, przygotowana zgodnie z regułami wybranej formy naukowej (recenzji naukowej, konspektu, biogramu, kalendarium adnotowanego lub in.).

UWAGA! Ze względu na autorski charakter zajęć i bogactwo problemowe epok podane tu treści kształcenia będą konkretyzowane przez prowadzących zajęcia. Wykładowca dokonuje też ostatecznego wyboru treści kształcenia, zważając na to, aby zrealizować wszystkie przewidziane dla przedmiotu efekty uczenia się.

Obowiązują wybory lektur źródłowych i stanu badań literatury polskiej i kultury polskiej oraz ich europejskich kontekstów w wieku XIX. Szczegółowe spisy lektur na „Laboratorium: wiek XIX” w danym roku akademickim są zawsze udostępniane przez prowadzących zajęcia.

Po zakończeniu przedmiotu (modułu) i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:

- zna wybrane dzieła literatury polskiej epok romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski oraz potrafi je usytuować w procesie rozwojowym literatury rodzimej i na tle literatury powszechnej oraz w relacjach z ówczesną kulturą, nauką, wydarzeniami historycznymi, kontekstami biograficznymi, przemianami w sferze idei, a także cywilizacyjnymi i obyczajowymi,

- potrafi interpretować wybrane dzieła literatury polskiej epok romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski z uwzględnieniem wyżej wymienionych kontekstów,

- posiada umiejętność analizowania elementów uniwersalnych i cech wyjątkowych (rodzimych) w literaturze polskiej epok romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski, a także potrafi wskazać i zanalizować przykłady obecności kultury wymienionych okresów w wieku XX i XXI,

- ma wiedzę o przemianach języka literatury (od wczesnego romantyzmu po pierwsze próby futurystyczne) oraz form literackich,

- posiada wiedzę o dziewiętnastowiecznej estetyce, w tym o związkach literatury romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski z innymi sztukami,

- potrafi dostrzec i skomentować egzystencjalny wymiar literatury romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski,

- posiada umiejętność sporządzenia pracy pisemnej związanej tematycznie z literaturą romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski.

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość literatury polskiej epok romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski, a w szczególności arcydzieł i ważnych utworów, bardzo dobra umiejętność referowania ich problematyki z użyciem zaawansowanej terminologii literaturoznawczej, bardzo dobra znajomość różnorodnych idei filozoficznych i estetycznych oraz pogłębiona wiedza z zakresu historii i kultury wszystkich trzech epok, bardzo wysoka świadomość roli literatury romantycznej realistycznej i modernistycznej w europejskim i polskim dziedzictwie kulturowym, bardzo wysoka sprawność analityczno-interpretacyjna z wykorzystaniem pogłębionej wiedzy z zakresu wybranych teorii i metodologii badań literackich, bardzo dobra umiejętność operowania zaawansowanymi formami wypowiedzi naukowej, potwierdzona przez złożoną pracę pisemną.

dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami: nieco niższa sprawność analityczno-interpretacyjna z wykorzystaniem pogłębionej wiedzy z zakresu wybranych teorii i metodologii badań literackich oraz nieco niższa umiejętność operowania zaawansowanymi formami wypowiedzi naukowej.

dobry (db; 4,0): możliwy szerszy zakres niedociągnięć: nieco słabsza znajomość arcydzieł i ważnych utworów literatury polskiej epok romantyzmu pozytywizmu i Młodej Polski, nieco niższa umiejętność referowania ich problematyki z użyciem terminologii literaturoznawczej, nieco niższa znajomość idei filozoficznych i estetycznych oraz historii i kultury wszystkich trzech epok.

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość arcydzieł i ważnych utworów literatury polskiej epok romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski, zadowalająca umiejętność referowania ich problematyki z użyciem terminologii literaturoznawczej (wymagająca np. zadawania pytań pomocniczych przez osobę egzaminującą), zadowalająca znajomość idei filozoficznych i estetycznych oraz historii i kultury epok romantyzmu, pozytywizmu i Młodej Polski, zadowalająca sprawność analityczno-interpretacyjna z wykorzystaniem wiedzy z zakresu wybranych teorii i metodologii badań literackich, zadowalająca umiejętność operowania zaawansowanymi formami wypowiedzi naukowej.

dostateczny (dst; 3,0): zadowalająca znajomość arcydzieł i ważnych utworów literatury polskiej epok pozytywizmu i Młodej Polski, zadowalająca umiejętność referowania ich problematyki z użyciem terminologii literaturoznawczej (wymagająca np. zadawania pytań pomocniczych przez osobę egzaminującą), słaba znajomość idei filozoficznych i estetycznych oraz słaba wiedza z zakresu historii i kultury wszystkich trzech epok, słaba sprawność analityczno-interpretacyjna i mierne wykorzystanie wiedzy z zakresu wybranych teorii i metodologii badań literackich, słaba umiejętność operowania zaawansowanymi formami wypowiedzi naukowej.

niedostateczny (ndst; 2,0): niezadowalająca znajomość arcydzieł i ważnych utworów literatury polskiej epok pozytywizmu i Młodej Polski, brak umiejętności referowania ich problematyki z użyciem terminologii literaturoznawczej, niezadowalająca znajomość idei filozoficznych i estetycznych oraz historii i kultury wszystkich trzech epok, brak sprawności analityczno-interpretacyjnej oraz wiedzy z zakresu wybranych teorii i metodologii badań literackich, brak umiejętności operowania zaawansowanymi formami wypowiedzi naukowej.