Utopia w literaturze i myśli filozoficznej

fakultatywne

Cele modułu kształcenia:

Zajęcia są propozycją dla studentów wszystkich kierunków na WFPiK zainteresowanych dziejami gatunku literackiego i jego związkami z europejską myślą filozoficzną, a także społeczno-polityczną i artystyczną. Kurs obejmuje najważniejsze teksty od „Państwa” Platona poczynając, poprzez europejską utopię renesansową, oświeceniową, romantyczną, pozytywistyczną, modernistyczną, socjalistyczną raz postmodernistyczną. Studenci prześledzą również historię wariantów gatunkowych utopii (dystopia, antyutopia, itp.) w wieku XX na przykładzie tekstów literatury polskiej, rosyjskiej, czeskiej, niemieckojęzycznej, angielskiej, francuskiej, włoskiej. Przedmiot ma charakter porównawczy, ważne będą odniesienia do tekstów filozoficznych z poszczególnych epok, a także relacje zachodzące między tekstami literackich w układzie historycznym jak też synchronicznym. Przedmiot kończy się zaliczeniem z oceną.

Ogólna wiedza na temat tradycji spajających literatury europejskie; ogólna wiedza na temat przemian zachodzących w kulturach i literaturach europejskich; ogólna wiedza na temat związków literatury polskiej z literaturami europejskimi, wpływy, efekty, wkład w tożsamość europejską; ogólna wiedza na temat utopii jako gatunku literackiego i filozoficznego. Uczestnicy muszą przygotować się do intensywnej pracy indywidualnej z lekturami, a także do udziału w grupach zagadnieniowych.

Wykład konwersatoryjny, wykład problemowy, dyskusja, praca z tekstem, metoda analizy przypadków, metoda badawcza (dociekania naukowego), metoda warsztatowa, demonstracje dźwiękowe i/lub video, praca w grupach.

2

Treści programowe dla przedmiotu:

- filozoficzne, literackie, społeczne, religijne podstawy myślenia utopijnego; utopia literacka jako gatunek europejski; utopizm w układzie, europejskich doktryn filozoficznych oraz ideologii; różnorodność dróg rozwoju myśli i gatunków literacki utopii,

- początki myśli utopijnej: „Państwo” Platona. Arystoteles „Polityka”. Cyceron, „O państwie. O prawach.” Św. Augustyn, „Państwo Boże”.

- utopia arabska” Al-Farabi, „Państwo doskonałe”,

- utopie renesansowe i późniejsze: T. Moore, „Utopia”; „Państwo słońca” T. Campanelli; „Książę” Machiavellego; „O duchu praw” Montesquieu; „Nowa Atlantyda” F. Bacona,

- oświecenie: Wolter, J. Swiftt, I. Krasicki. J. J. Rousseau „Umowa społeczna”,

- myśl utopistyczna Saint-Simona, K. Fouriera, H. Lamennais’go; polskie utopie romantyczne: J. Hoene-Wroński, „Kodeks prawodawstwa społeczeństwa absolutnego”; A. Mickiewicz, „Historia przyszłości”; Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego”, „Anhelli” J. Słowackiego,

- pozytywistyczna wizja człowieka i społeczeństwa; S. Żeromski jako utopista; miasto i natura w polskiej utopii literackiej końca XIX i początku XX wieku (W. Reymont, J. Żuławski),

- utopizm F. Dostojewskiego i L. Tołstoja; utopia natury w poezji B. Leśmiana; „Miranda” A. Langego na tle tradycji europejskich,

- fantastyka i utopia w prozie A. Kubina „Po tamtej stronie”; utopie awangardowe. „Czewengur” A. Płatonowa,

- antyutopie pierwszej połowy XX wieku: „My” E. Zamiatina, „Inwazja jaszczurów” K. Čapka, „Pożegnanie jesieni” S. I. Witkiewicza; „Nowy wspaniały świat” A. Huxleya; myśl K. Mannheima w pracy „Ideologia i utopia”,

- nowoczesna antyutopia po II wojnie światowej: G. Orwell „Rok 1954”; R. Bradbury, Fahrenheit 451”; W. Golding „Włada much”, A. Burgess „Mechaniczna pomarańcza”,

- M. Atwood, Opowieść podręcznej”,

- rosyjska antyutopia emigracyjna lat 80-90 XX wieku: W. Wojnowicz, „Moskwa 2042”; A. Zinowiew „Katastroyka”,

- kino i architektura wobec utopii; nurty i gatunki; kierunki rozwoju,

- literacka antyutopia i postmodernizm; J.-F. Lyotard, Z. Bauman, J. Baudrillard. K. Vonnegut “Groteska albo Galapagos”,

- komparatystyka utopii; W. Tatarkiewicz, „Szczęście w utopiach”.

Zalecana literatura:

Literatura podmiotu:

Al.-Farabi, Państwo doskonałe. Polityka. Przeł. J. Bielawski. Warszawa 1967.

Arystotels, Polityka. Tłum. L Piotrowicz. Warszawa 2003.

Bacon, F. Nowa Atlantyda i Z Wielkiej Odnowy. Przekł. W. Kornatowski i J. Wikarjak. Wstęp. J. Szacki. Warszawa 1995.

Bradbury, R. 451o Fahrenheita. Przeł. A. Kaska. Warszawa 1993.

Burgess, A. Mechaniczna pomarańcza. Przeł. R. Stiller. Warszawa 1991.

Campanella, T. Państwo słońca. Przeł. L. i R. Brandwajnowie. Wrocław 1955. BN 93, ser, II.

Čapek K. Inwazja jaszczurów. Tłum. J. Bułakowska. Warszawa 1998.

Cyceron. O państwie. O prawach. Tłum. I. Żółtowska. Warszawa 2010.

Dostojewski, F. Biesy. Przeł. T. Zagórski. Warszawa 2015.

Golding W. Władca much. Tłum. W. Niepokólczycki. Warszawa1967 i nast.

Hoene-Wroński, J. Kodeks prawodawstwa społeczeństwa absolutnego. Warszawa 1923 i nast.

Huxley A. Nowy wspaniały świat. Przekład i posłowie B. Baran. Warszawa 1986.

Kubin A. Po tamtej stronie. Tłum. A.-M. Linke. Warszawa 2008.

Krasicki I. Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki. Wrocław 1973. BN 41, ser. I.

Lange, A. Miranda. Kraków 2002.

Machiavelli. Książę. Tłum. A. Sozański. Warszawa 2010.

Mickiewicz A. Księgi narodu i pielgrzymstwa polskiego. Warszawa 1955.

Montesquieu. O duchu praw. Przeł. T. Boy-Żeleński. Warszawa 1957.

Moore, T. Utopia. Przeł. K. Abgarowicz. Warszawa 2001.

Orwell. G. Rok 1984. Przeł. T. Mirkowicz. Warszawa 1993.

Platon, Państwo. Tłum. W. Witwicki. Warszawa 2006.

Płatonow A. Czewengur. Tłum. I. Maślarz, J. Szymak-Reiferowa. Warszawa 1996

Reymont, W. Bunt. Warszawa 1924.

Rousseaau J. J. Umowa społeczna. Tlum.A. Peretiakowicz. Warszawa 2007.

Swift, J. Podróże do wielu odległych narodów świata. Przeł. M. Słomczyński. Kraków 1979

Tatarkiewicz, O szczęściu. Warszawa 1965. Tu podrozdz. Szczęście w utopiach.

Tołstoj, L. Zmartwychwstanie. Tłum. W. Rogowicz. Warszawa 1986.

Witkiewicz, S. I. Pożegnanie jesieni. Warszawa 1927 i nast.

Wojnowicz, W. Moskwa 2042. Tłum. H. Broniatowska. Warszawa 1992.

Wolter. Kandyd. Tłum. T. Boy-Żeleński. Warszawa 2000 i nast.

Vonnegut K. Kocia kołyska. Tłum. L. Jęczmyk. Warszawa 2019.

Zamiatin E. My. Tłum. A. Pomorski. Warszawa 1989.

Żeromski, S. Róża. Warszawa 1973 i nast.

Literatura przedmiotu:

Brzóstowicz-Klajn, M. Tomasz Morus w mundurku pioniera, czyli utopia i utopijność w polskim socrealizmie. Poznań 2012.

Czapik-Lityńska, B. „Jeszcze-nie”. Utopicum jugosławiańskiej awangardy. Katowice 1996.

Kowalska, A. Od utopii do antyutopii. Warszawa 1987.

Literatura Europy. Historia literatury europejskiej. Pod red. A. Benoit- Dusausoy I G. Fontaine’a. Gdańsk 2007.

Lyotard. Jean-François, Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy. Przeł. M. Kowalska i J. Migasiński. Warszawa 1997.

Mannheim, K. Ideologia i utopia, przeł. Jan Miziński, wyd I: Lublin 1992 (Ideologie und Utopie, 1929).

New Age – nowe oświecenie? Red. naukowa: A. Brzezińska, K. Bondyra, J. Wycisk. Poznań 1999.

Niemojowska, M. Pochwała utopii. Warszawa 1987.

Nostalgia. Eseje o tęsknocie za komunizmem. Pod red. F. Modrzejewskiego i M. Sznajderman, Wołowiec 2002.

Sikora, A. Prorocy szczęśliwych światów. Warszawa 1982.

Skwarczyńska, S. Mickiewicza „Historia przyszłości” i jej realizacje literackie. Łódź 1964

Szacki, A. Spotkania z utopią. Warszawa 1980.

Śnieżko, D. Mit złotego wieku w literaturze polskiego renesansu. Warszawa 1996.

Tokarczyk, R.A. Polska myśl utopijna. Trzy eseje z dziejów. Lublin 1995.

Utopia w językach, literaturach i kulturach Słowian. T. 1-3. Pod red. B. Tokarz. Katowice 1997.

Wujek, J. Mity i utopie architektury XX wieku. Warszawa 1986.

Żyro, T. Boża plantacja. Historia utopii amerykańskiej. Warszawa 1994.

Po zakończeniu przedmiotu i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:

- rozróżnia i potrafi scharakteryzować różnorodne idee filozoficzne i estetyczne stymulujące rozwój humanistyki, a zwłaszcza literatury i języka,

- ma pogłębioną, rozszerzoną o możliwość dalszego samodzielnego rozwijania i stosowania w rozwiązywaniu złożonych zagadnień, całościową wiedzę z zakresu historii literatury polskiej od początków do współczesności; zna i interpretuje w odpowiednich kontekstach kulturowych wybrane dzieła reprezentatywne dla poszczególnych epok,

- ma pogłębioną i rozszerzoną wiedzę o związkach kultury, literatury i sztuki polskiej z historią, kulturą, literaturą i sztuką powszechną,

- posiada profesjonalne umiejętności badawcze i praktyczne (formułowanie i analiza problemów, dobór metod i narzędzi, opracowanie, prezentacja i wdrożenie wyników) pozwalające na samodzielne lub zespołowe rozwiązywanie typowych zadań/problemów związanych z wykształceniem polonistycznym,

- potrafi rozpoznać różne rodzaje tekstów, ze szczególnym uwzględnieniem tekstów literackich oraz przeprowadzić ich analizę i interpretację z uwzględnieniem aspektu pragmatycznego ich wykorzystania,

- wykazuje odpowiedzialność za zachowanie dziedzictwa kulturowego regionu, kraju, świata,

- wykazuje świadomość roli wiedzy o języku, literaturze i kulturze rodzimej w budowaniu tożsamości zbiorowej i rozwijaniu więzi społecznych.

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): bardzo dobra znajomość historii gatunki w literaturze i filozofii; wysoka świadomość znaczenia gatunku utopii literackiej oraz jej odmian w budowaniu dyskursu epoki; wysoka wiedza o roli utopii w sporach ideologicznych, a także dotycząca udziału w koncepcjach artystycznych; znaczna wiedza dotycząca metodologii badań nad utopią w literaturze i kulturze.

dobry plus (+db; 4,5): jak wyżej, z nieznacznymi niedociągnięciami zwłaszcza w zakresie znajomości poglądów teoretycznych.

dobry (db; 4,0): szerszy zakres niedociągnięć: niższa zdolność rozpoznawania i referowania poglądów teoretycznych.

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość problematyki historii gatunku utopii oraz jej odmian.

dostateczny (dst; 3,0): zadowalająca ogólna znajomość poruszanej problematyki.

niedostateczny (ndst; 2,0): niezadowalająca znajomość historii gatunku i jego roli w tworzeniu dyskursu epoki; niezadowalająca wiedza na głównych tekstach oraz ideach utopistycznych; dalsze braki w zakresie wiedzy o metodologii badań nad utopią.

Kryteria oceniania:

- uczestniczenie w zajęciach,

- znajomość zadanych lektur,

- umiejętność analizy, interpretacji oraz porównywania nabyta w ramach przedmiotu oraz poziom zdobytej wiedzy.