Cognitive processes

Przedmiot wprowadza studentów w główne problemy, pojęcia, teorie, techniki badawcze oraz ustalenia psychologii uwagi i pamięci. Ponadto ma kształcić u studentów umiejętność analizowania i opisywania eksperymentów dotyczących procesów umysłowych oraz interpretowania ich wyników. W ramach ćwiczeń wykonywane są i analizowane klasyczne eksperymenty w tym obszarze.

PROGRAM WYKŁADU

1. Uwaga selektywna w spostrzeganiu: wczesne ustalenia empiryczne i historyczny spór o ich interpretację. Teorie „wczesnej” (Broadbent) i „późnej” selekcji (Deutschowie, Norman, Duncan), propozycje kompromisowe (Treisman, Johnston).

słowa kluczowe: uwaga selektywna, identyfikacja percepcyjna, wczesna selekcja, późna selekcja, hipoteza osłabiacza, prezentacja dychotyczna, technika podążania, efekt synonimu, efekt przyjęcia towarzyskiego, efekt Stroopa

2. Uwaga selektywna w spostrzeganiu (2). Model kontrolowanego przetwarzania paralelnego (Pashler). Teoria obciążenia (load theory) Lavie. „Gdzie” (lokalizacja w mózgu) i „kiedy” (właściwości temporalne) operują mechanizmy uwagi selektywnej.

słowa kluczowe: filtr selekcyjny, zasoby (środki analizy percepcyjnej), obciążenie percepcyjne, obciążenie pamięci roboczej

3. Bodźce przyciągające uwagę i celowe kierowanie uwagi. Koncepcja Corbetty i Shulmana. Rola nastawienia w „automatycznym” przyciąganiu uwagi. Zjawisko „mrugnięcia uwagowego” (attentional blink).

słowa kluczowe: endogenny i egzogenny system uwagi, czołowo-ciemieniowa i brzuszna sieć uwagi; mrugnięcie uwagowe

4. Hamowanie w uwadze. Priming negatywny: wyjaśnienie inhibicyjne, teoria wydobycia śladu epizodycznego, integracyjna propozycja Tippera. Hamowanie powrotu, hamowanie latentne, hamowanie odruchu wzdrygnięcia, habituacja.

słowa kluczowe: bodziec poprzedzający, bodziec testowy, priming, priming negatywny, hamowanie reprezentacji, ślad epizodyczny, hamowanie powrotu, hamowanie latentne, hamowanie odruchu wzdrygnięcia, habituacja

5. Uwaga skierowana na miejsce i na obiekt. Metafory uwagi skierowanej na miejsce: światło punktowego reflektora (Posner), obiektyw o zmiennej ogniskowej (Eriksen i St. James). Rola grupowania percepcyjnego w dystrybucji uwagi. Badania nad poprzedzaniem przestrzennym, rywalizacją reakcji, funkcjonowaniem osób z zespołem jednostronnego pomijania.

słowa kluczowe: poprzedzanie przestrzenne, zespół jednostronnego pomijania, wygaszanie, grupowanie percepcyjne

6. Przeszukiwanie pola wzrokowego. Teoria integracji cech (Treisman i Gelade), teoria podobieństwa (Duncan i Humphreys), model kierowanego przeszukiwania (Wolfe), model dwóch ścieżek.

słowa kluczowe: przeszukiwanie efektywne i nieefektywne, ukierunkowane przez cechę i koniunkcyjne, równoległe i szeregowe, cechy priorytetowe, mapy cech, mapa lokalizacji, związek iluzoryczny; kierowanie, mapa aktywacji/mapa kolejności, ścieżka selektywna, ścieżka nieselektywna

7–8. Uwaga podzielna. Badania nad nabywaniem sprawności oraz wykonywaniem czynności równoczesnych. Kontrolowane przeszukiwanie i automatyczna detekcja w koncepcji i badaniach Schneidera i Shiffrina. Teoria zasobów niespecyficznych (Kahneman), zasobów specyficznych (Navon i Gopher, Wickens, Allport), teoria „wątkowego poznania” (threaded cognition; Salvucci i Taatgen). Zasoby w architekturach neurokognitywnych CAPS. Psychologiczny okres refrakcji i koncepcja „centralnego wąskiego gardła” w przetwarzaniu. Zasoby a kontrola poznawcza: ograniczenia mechanizmów kontroli czy ograniczająca rola kontroli?

słowa kluczowe: uwaga podzielna, zasoby, moduły, psychologiczny okres refrakcji, centralne wąskie gardło, reguła, system regułowy

9. Od „pamięci krótkotrwałej” w modelu modalnym do współczesnych teorii pamięci roboczej. Model modalny w świetle wyników badań. Wielosystemowa pamięć robocza (model Baddeleya). Aktywacyjny model pamięci roboczej (Cowan, Oberauer). Ile elementów może objąć ognisko uwagi? Długotrwała pamięć robocza.

słowa kluczowe: pamięć krótkotrwała, pamięć robocza, pętla fonologiczna, szkicownik wzrokowo-przestrzenny, centralny system zarządczy, bufor epizodyczny, ognisko uwagi, obszar bezpośredniego dostępu

10. Procesy zarządcze. Zaburzenia kontroli związane z uszkodzeniami mózgu oraz błędy wynikające z nieuwagi u ludzi zdrowych. Koncepcja Normana i Shallice’a. Generowanie sekwencji losowych i zadanie kontroli reakcji (SART) jako narzędzia badania sprawności mechanizmów kontroli. Procesy zarządcze w koncepcji Miyakego i in. Sprawność procesów zarządczych

a inteligencja i samokontrola.

słowa kluczowe: kontrola poznawcza, samokontrola, zespół zaburzenia funkcji zarządczych, zespół zaburzenia stosowania strategii, niepowodzenia poznawcze, hamowanie, aktualizowanie zawartości pamięci roboczej, przełączanie się między zadaniami

11. Pamięć deklaratywna i niedeklaratywna. Badania nad zachowaną pamięcią w amnezji i nad pamięcią utajoną u ludzi bez amnezji. Priming powtórzeniowy a pamięć deklaratywna. Koncepcja wielu systemów pamięci trwałej. Pamięć semantyczna i pamięć epizodyczna. Fenomenologia stanów pamięci.

słowa kluczowe: amnezja następcza, amnezja wsteczna, priming, pamięć deklaratywna, pamięć niedeklaratywna; pamięć semantyczna, pamięć epizodyczna, test bezpośredni, test pośredni, stany „wiem” i „pamiętam”

12. Procesy i systemy pamięci w ujęciach bez opozycji: pamięć deklaratywna – pamięć niedeklaratywna. Hipoteza przetwarzania sprzyjającego transferowi. Metoda rozszczepienia procesów. Model powiązania elementu z kontekstem. Model mylenia źródła aktywacji (source of activation confusion). Systemy pamięci wyróżnione ze względu na tryb kodowania (Henke). Koncepcja zakładająca elastyczne konfigurowanie komponentów (Cabeza i Moscovitch).

słowa kluczowe: test percepcyjny, test pojęciowy; rozszczepienie zadań, rozszczepienie procesów; priming percepcyjny, priming pojęciowy; przypominanie sobie (recollection), poczucie znajomości (familiarity), węzeł epizodyczny

13. Przypominanie sobie. Rola zgodności kontekstu kodowania i przypominania sobie oraz obciążenia wskazówek wydobycia. Przypominanie sobie w modelach SAM-REM i ACT-R. Modele wydobywania kontekstu.

słowa kluczowe: aktywacja bazalna, aktywacja źródłowa; selekcja (sampling), wydobycie (retrieval); siła śladu pamięciowego, interferencja asocjacyjna (associative interference, competitor interference), obciążenie wskazówki (cue load); interferencja związana z wykonywaniem testu pamięciowego (output interference), zapominanie pod wpływem podpowiedzenia części elementów (part-set cuing inhibition), wpływ wzmacniania niektórych elementów listy na pamiętanie pozostałych (list-strength effect), efekt wachlarza, kolektywne hamowanie (collaborative inhibition), zjawisko „mam to na końcu języka”

14. Zapominanie w wyniku tłumienia? Motywowane zapominanie. Zapominanie w wyniku wydobywania (retrieval-induced forgetting), zapominanie w wyniku intencjonalnego tłumienia skojarzeń (negatywny efekt kontroli w paradygmacie: „myśl – nie myśl”), kierowane zapominanie (directed forgetting). Inhibicyjne i nieinhibicyjne wyjaśnienia efektów pogorszonego pamiętania.

słowa kluczowe: motywowane zapominanie; zapominanie w wyniku wydobywania, wskazówka niezależna; negatywny, pozytywny i całkowity efekt kontroli; kierowane zapominanie, metoda elementów, metoda listy, „uwalnianie od hamowania”; zapominanie związane ze zmianą kontekstu, interferencja

15. Pamięć prospektywna. Kodowanie, podtrzymywanie w pamięci i uaktywnianie odroczonych zamiarów. Determinanty sukcesu pamięci prospektywnej: czynniki działające w fazie zapamiętywania (kodowanie intencji), przechowywania (powtarzanie) i wydobycia (charakter wskazówek, właściwości wykonywanego zadania, interakcja wskazówek i zadania, rola monitorowania oraz spontanicznych procesów wydobycia). Teoria wielu procesów.

słowa kluczowe: pamięć prospektywna, zadania związane z czasem, zadania związane ze zdarzeniem, intencja implementacyjna, efekt wyższości intencji, monitorowanie, przetwarzanie centralne, przetwarzanie peryferyczne

PROGRAM ĆWICZEŃ

1. Uwaga, pamięć robocza, pamięć – przegląd problematyki zajęć i bilans otwarcia: co już wiemy.

2. Pamięć sensoryczna – uwaga – pamięć krótkotrwała. Eksperyment Sperlinga.

słowa kluczowe: pamięć sensoryczna, pamięć krótkotrwała, sprawozdanie częściowe i całkowite, maskowanie wsteczne

3–4. Zadanie Stroopa jako narzędzie badania uwagi selektywnej, procesów automatyzacji

i kontroli poznawczej.

słowa kluczowe: kontrola poznawcza, hamowanie, interferencja, facylitacja, automatyzacja

5. Test sieci uwagi (ANT). Systemy składające się na mózgowe mechanizmy uwagi w koncepcji Posnera i Petersena: funkcje, lokalizacja, neurotransmitery, wskaźniki w ANT.

słowa kluczowe: system wzbudzeniowy, zarządczy, orientacyjny

6. Hamowanie powrotu. Warunki występowania i temporalne właściwości efektu. Rola w przeszukiwaniu pola wzrokowego. Hamowanie powrotu do miejsca i do obiektu.

słowa kluczowe: automatyczne przyciąganie i zamierzone kierowanie uwagi, hamowanie powrotu

7. Przeszukiwanie pola percepcyjnego.

słowa kluczowe: przeszukiwanie proste i koniunkcyjne, cechy priorytetowe, mapy cech, mapa lokalizacji, związek iluzoryczny

8. Pamięć krótkotrwała: procedura Browna-Petersonów. Hipoteza odróżnialności śladu pamięciowego.

słowa kluczowe: interferencja proaktywna, uwalnianie od interferencji proaktywnej, odróżnialność śladu pamięciowego

9. Przeszukiwanie pamięci krótkotrwałej: eksperyment Sternberga. Wielofazowy model przeszukiwania. Model przetwarzania równoległego w zadaniu Sternberga.

słowa kluczowe: przeszukiwanie równoległe, sekwencyjne, wyczerpujące, kończące się w momencie odnalezienia

10. Systemy pamięci roboczej w modelu Baddeleya: właściwości, funkcje, współdziałanie.

słowa kluczowe: centralny system zarządczy (wykonawczy), szkicownik wzrokowo-przestrzenny, pętla fonologiczna, bufor epizodyczny, efekt podobieństwa fonologicznego, efekt zakłócenia przez dźwięki mowy (i pewne inne), efekt długości słowa, tłumienie artykulacyjne

11. Pamięć krótkotrwała a pamięć długotrwała. Argumenty na rzecz rozróżnienia systemów pamięci krótkotrwałej i długotrwałej. Właściwości wyrazów oraz pozycja wyrazów na liście a ich odtwarzanie dla różnych warunków kodowania i odtwarzania.

słowa kluczowe: pamięć krótkotrwała, pamięć długotrwała, efekt pierwszeństwa, efekt świeżości

12. Pamięć krótkotrwała a pamięć długotrwała (II). Dynamika wydobywania elementów z listy w swobodnym odtwarzaniu. Geneza efektów pierwszeństwa i świeżości. Długotrwały efekt świeżości. Wyjaśnienie efektu świeżości w modelach zakładających wydobywanie kontekstu. Rola wskazówek wydobycia przy odtworzeniu bezpośrednim.

słowa kluczowe: efekt sąsiedztwa, efekt bliskości semantycznej, odstęp czasowy pomiędzy ekspozycjami kolejnych elementów, odstęp czasowy pomiędzy zakończeniem prezentacji listy

a odtworzeniem, funkcjonalna pozycja wyrazu

13. Procesy kodowania a wydobywanie informacji z pamięci trwałej. Teoria poziomów przetwarzania. Eksperyment Craika i Lockharta.

słowa kluczowe: poziomy przetwarzania, powtarzanie podtrzymujące, powtarzanie elaboracyjne, efekt autoreferencji

14. Procesy kodowania a wydobywanie informacji z pamięci trwałej. Zasada specyficzności kodowania. Rozpoznawanie a odtwarzanie. Kiedy odtwarzanie jest lepsze od rozpoznawania: eksperyment Tulvinga i Thomsona. Pamięć zależna od kontekstu i stanu.

słowa kluczowe: rozpoznawanie, odtwarzanie, wskazówki dostępu, efekt specyficzności kodowania, obciążenie wskazówki, interferencja proaktywna i retroaktywna, efekt zależności od nastroju, efekt zgodności nastroju

15. Test zaliczeniowy.

Podstawową literaturę stanowią materiały przygotowane przez prowadzącego.

Ponadto obowiązują wybrane fragmenty (wskazane w sylabusie ćwiczeń) z:

Anderson, J. B. (1998). Uczenie się i pamięć: integracja zagadnień. Warszawa: Wyd. Szkolne i Pedagogiczne.

Jagodzińska, M. (2008). Psychologia pamięci. Gliwice: Helion.

Nęcka, E., Orzechowski, J., Szymura, B. (2006). Psychologia poznawcza. Warszawa: Wyd. Nauk. PWN.

Student potrafi:

• wykazać się znajomością głównych problemów, pojęć, idei teoretycznych, technik badawczych oraz ustaleń dotyczących funkcjonowania uwagi i pamięci

• identyfikować i zwięźle opisywać strukturę eksperymentu dotyczącego procesów umysłowych

• odnosić wskaźniki empiryczne związane z poznanymi technikami badawczymi do hipotetycznych mechanizmów umysłowych, wskazywać założenia przyjmowane we wnioskowaniu na podstawie wskaźników o mechanizmach

• analizować ustalenia empiryczne w perspektywie teorii, konfrontować wyniki badań z oczekiwaniami wypływającymi z teorii, konfrontować różne teorie przez odnoszenie do nich ustaleń empirycznych

• wskazywać i krytycznie analizować możliwości praktycznych zastosowań nabytej wiedzy o mechanizmach uwagi i pamięci

Studenci piszą test zaliczeniowy oraz egzamin testowy. Na ocenę końcową z egzaminu składa się suma punktów uzyskanych w obydwu tych sprawdzianach. Oceny (z konwersatorium i z egzaminu): 51-60% – dostateczny; 61-70% – dostateczny plus; 71-80% – dobry, 81-90% – dobry plus, 91-100% – bardzo dobry. Warunkiem zaliczenia ćwiczeń jest także obecność i aktywne uczestnictwo.

brak