Peryferyjna białość. Polskie tożsamości i rasa

Celem kursu będzie próba zaaplikowania kategorii wypracowanych na gruncie krytycznej teorii rasy (critical race theory) oraz studiów na białością (whiteness studies) do analizy kontekstu polskiego. Inspirując się powyższymi podejściami teoretycznymi postawimy pytanie o to, w jaki sposób rozmaicie rozumiane kategoryzacje rasowe przyczyniły się do konstruowania relacji społecznych i tożsamości, które na przestrzeni ostatnich dwóch wieków artykułowały się w polskiej kulturze, dyskursach politycznych, porządku prawnym, interakcjach codziennych i praktykach instytucjonalnych. W trakcie zajęć omówimy także przykłady "rasowego" klasyfikowania mieszkańców Europy Wschodniej, w tym Polaków, które można znaleźć w literaturze i dyskursach politycznych innych krajów Europy. Kurs będzie bazował na tekstach problematyzujących genealogię, status epistemologiczny i implikacje antropologiczne dyskursów odwołujących się do kategorii rasowych. Jego najogólniejszym celem teoretycznym będzie powiązanie analiz dotyczących problematyki rasy i mechanizmów urasowienia obecnych w polskiej historii, kulturze i polityce z szerszą refleksją teoretyczną na temat inności, obcości/przynależności, wyższości/niższości, wrogości i władzy.

Stefancic, J., Delgado, R. (2013). Critical Race Theory: the Cutting Edge. Temple University Press.

Goldberg, D. T. (2000). Racist Culture. Philosophy and the Politics of Meaning. Oxford: Blackwell, Malden.

Roediger, D. R.  (2006). Working Toward Whiteness: How America's Immigrants Became White: The Strange Journey from Ellis Island to the Suburbs. New York: Basic Books.

Wolff, L. (1994). Inventing Eastern Europe: The Map of Civilization on the Mind of the Enlightenment. Stanford University Press.

Stępnik, K., Trześniowski, D., (red.). (2010). Studia postkolonialne nad kulturą i cywilizacją polską, Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Surynt, I., (2006). Postęp, kultura i kolonializm: Polska a niemiecki projekt europejskiego Wschodu w dyskursach publicznych XIX wieku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza "Atut".

Koziołek, R., (2012). Problematyka inicjacyjna a dyskurs kolonialny. W: Axer, J. Bujnicki, T., (red), Wokół "W pustyni i w puszczy". W stulecie pierwodruku powieści. Kraków: Universitas.

Matuszewski, J., (1991). Cham. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.

Gawin, M., (2003). Rasa i nowoczesność. Historia polskiego ruchu eugenicznego. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN.

Lipski, J. J., (2015). Antysemityzm ONR "Falangi". W: Lipski, J. J., Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego. Zarys Ideologii ONR "Falangi". Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Imre, A. (2005). Whiteness in Post-Socialist Eastern Europe: the Time of the Gypsies, the End of Race. W: Lopez, A. J., (red.), Postcolonial Whiteness: Critical Reader on Race and Empire, New York: State University of New York Press.

Fox, J. E., Mogilnicka, M., (2019). Pathological integration, or, how East Europeans use racism to become British. The British Journal of Sociology. Volume 70. Issue 1.

Bobako, M. (2010). Konstruowanie odmienności klasowej jako urasawianie. Przypadek polski po 1989 roku. W: Żuk, P., (red.), Podziały klasowe i nierówności społeczne. Refleksje socjologiczne po dwóch dekadach realnego kapitalizmu w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Ogólne efekty uczenia się dla zajęć (OE)

Wiedza: student zna i rozumie

Wybrane teorie dotyczące życia społecznego i jego rozwoju.

Uwarunkowania i skutki konfliktów społecznych, etnicznych, kulturowych i religijnych.

Podstawowe pojęcia krytycznej analizy społecznej i kulturowej (przemoc, przemoc symboliczna, alienacja, emancypacja itp.)

Umiejętności: student potrafi

Analizować mity kulturowe i narracje społeczne.

Analizować zjawiska przemocy w życiu społecznym i kulturowym.

Posługiwać się metodami krytycznej analizy społecznej, kulturowej i politycznej (przynajmniej w stopniu podstawowym).

Kompetencje społeczne: student jest gotów do

Twórczego myślenia o problemach badawczych.

Krytycznej oceny działań grup i społeczności, do których należy.

Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia EU

student/ka:

Potrafi scharakteryzować założenia teoretyczne i cele badawcze krytycznej teorii rasy oraz studiów nad białością

Potrafi ocenić poznawczą przydatność kategorii wypracowanych na gruncie krytycznej teorii rasy oraz studiów nad białością do analizy kontekstu polskiego

Potrafi wskazać i omówić najważniejsze obszary problemowe związane z kwestiami rasowymi w polskiej historii, kulturze, polityce

Potrafi powiązać konkretne zagadnienia związane z kwestiami rasowymi w polskiej historii, kulturze, polityce z szerszą refleksją teoretyczną na temat inności, obcości/przynależności, wyższości/niższości, wrogości i władzy.

Kryteria oceniania wg skali stosowanej w UAM:

bardzo dobry (bdb; 5,0): Bardzo dobra znajomość literatury omówionej w ramach programu, przedstawienie pracy pisemnej pokazującej pogłębione rozumienie problemów będących przedmiotem kursu, umiejętność twórczego wykorzystania nabytej wiedzy, aktywny udział w zajęciach;

dobry plus (+db; 4,5): Dobra znajomość literatury omówionej w ramach programu, przedstawienie pracy pisemnej pokazującej dobre rozumienie problemów będących przedmiotem kursu, aktywny udział w zajęciach;

dobry (db; 4,0): Dobra znajomość literatury i problemów omówionej w czasie zajęć, przedstawienie pracy pisemnej spełniającej wymogi formalne i merytoryczne, aktywny udział w zajęciach;

dostateczny plus (+dst; 3,5): Podstawowa znajomość literatury omówionej w czasie zajęć, przedstawienie pracy pisemnej pokazującej wystarczające rozumienie problemów będących przedmiotem kursu, obecność na zajęciach;

dostateczny (dst; 3,0): Znajomość większości literatury omówionej w czasie zajęć, przedstawienie pracy pisemnej wykazującej częściowe lub powierzchowne rozumienie problematyki kursu, obecność na zajęciach;

niedostateczny (ndst; 2,0): Niewystarczająca obecność na zajęciach, nieznajomość literatury i problemów omówionych w ramach programu, nie przedstawienie wymaganej pracy pisemnej lub przedstawienie pracy o niewystarczającym poziomie merytorycznym.