Czy Polacy są biali? Polskie tożsamości i kwestia rasy

WYKŁADY BĘDĄ PROWADZONE ONLINE na platformie MS Teams

Pierwsze zajęcia w poniedziałek 7 marca 2022, 18.45-20.15

Historycznie białość nie stanowiła w polskiej kulturze, relacjach społecznych i polityce kwestii pierwszoplanowej, doświadczana oraz tematyzowana była raczej okazyjnie i pośrednio. Wyraźnie odróżnia to Polskę od USA a także krajów zachodniej Europy, które w przeszłości były kolonialnymi imperiami a następnie, głównie w wyniku imigracji z dawnych kolonii, stały się społeczeństwami wielokulturowymi ("wielorasowymi"). Idea cyklu wyrasta z obserwacji, że kwestia białości współcześnie coraz wyraźniej artykułuje się w polskim życiu społecznym. Związane jest to z charakterystycznymi dla późnej nowoczesności procesami intensyfikującej się globalizacji, które owocują coraz silniejszym i bezpośrednim włączeniem polskiego społeczeństwa w globalne struktury kulturowe, polityczne i ekonomiczne. Najważniejszym powodem jest tu jednak fakt, że, wbrew przekonaniu, które do niedawna dominowało zarówno w głównym nurcie refleksji akademickiej, jak i w debacie publicznej, problematyka "rasy" bynajmniej nie stała się częścią ostatecznie zamkniętego rozdziału niechlubnej przeszłości. Z jednej strony pokazują to, zyskujące coraz większe znaczenie, trendy w polityce, zarówno polskiej, jak i globalnej, które odwołują się do idei nacjonalistycznych i etnocentrycznych, postulujących ochronę "czystych" tożsamości kulturowych oraz odbudowę tradycyjnych hierarchii międzygrupowych. Z drugiej, dowodzą tego nie tylko coraz mocniej wybrzmiewające protesty przeciw tej polityce, ale także żądania głębokiej rewizji Zachodniej historii i zakorzenionego w niej porządku społecznego, w którym ciągle obecne jest dziedzictwo kolonizacji i związanych z nią hierarchii rasowych. Celem cyklu będzie usytuowanie polskiego doświadczenia na tle tych procesów i postawienie pytania o wpływ kategoryzacji rasowych na konstruowanie polskich tożsamości, zarówno historycznych, jak i współczesnych. Wykłady proponowane w cyklu podejmą zatem kwestię mechanizmów urasowienia obecnych wewnątrz polskiego społeczeństwa (widocznych w sposobach traktowania rozmaitych mniejszości, tj żydowska, romska czy grup mających swoje korzenie poza Europą a także wykluczanych społecznie warstw niższych) a następnie przeanalizują miejsce, jakie w wyobrażonych strukturach różnic rasowych przypisywano reprezentantom tego społeczeństwa poza jego granicami, w innych kontekstach społecznych i kulturowych.

Zalecana literatura (do wyboru jako pomoc w przygotowaniu pracy semestralnej):

Eddo-Lodge, R. (2018) Dlaczego nie rozmawiam już z białymi o kolorze skóry, Kraków: Karakter.

Barot, R., & Bird, J. (2001). Racialization: the genealogy and critique of a concept. Ethnic and Racial Studies, 24(4), 601–618.

Pobłocki, K. (2016) "Jak Polacy stali się biali", w: Halka/Haiti. 18°48'05”N 72°23'01”W, C.T. Jasper, J. Malinowska, red. M. Moskalewicz, Warszawa: Zachęta.

Wolff, L. (2020). Wynalezienie Europy Wschodniej. Mapa cywilizacji w dobie oświecenia, Międzynarodowe Centrum Kultury.

Andrzej Szczerski. (2013). Kolonializm i nowoczesność. Liga Morska i Kolonialna w II Rzeczpospolitej. W Polska & Azja. Od Rzeczpospolitej Szlacheckiej do Nangar Khel. Przewodnik interdyscyplinarny, pod redakcją Maxa Cegielskiego (s. 43–66). Fundacja Malta.

Puchalski, P. (2017). The Polish mission to Liberia, 1934–1938: Constructing Poland’s colonial identity. The Historical Journal, 60(4), 1071–1096.

Surynt, I., (2006). Postęp, kultura i kolonializm: Polska a niemiecki projekt europejskiego Wschodu w dyskursach publicznych XIX wieku. Wrocław: Oficyna Wydawnicza "Atut" (fragmenty).

Uffelman, D. (2020) "Przedmioty z importu i tożsamość wyobrażona. Osmańskie "sarmatica" w Polsce epoki oświecenia", w: Uffelman, D. Polska literatura postkolonialna. Od sarmatyzmu do migracji poakcesyjnej, Kraków: Universitas.

Skórczewski, D. (2010) "Kompleks(y) środkowego Europejczyka". w: Studia postkolonialne nad kulturą i cywilizacją polską, Stępnik, K., Trześniowski, D., (red.)., Lublin: Wydawnictwo UMCS.

Rypson, S. (2008) Being Poloné in Haiti. Origins, Survivals, Development, and Narrative Production of the Polish Presence in Haiti. Warszawa: Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR (fragmenty).

Orizio, R. (2009) "Haiti. Polacy u Papy Doca", w: Zaginione białe plemiona. Podróż w poszukiwaniu zapomnianych mniejszości, Wołowiec: Wydawnictwo Czarne.

Koziołek, R., (2012). Problematyka inicjacyjna a dyskurs kolonialny. W: Axer, J. Bujnicki, T., (red), Wokół "W pustyni i w puszczy". W stulecie pierwodruku powieści. Kraków: Universitas.

Sienkiewicz, H. (2016) Listy z Afryki, Warszawa: Wydawnictwo MOST.

Lingelbach, J. (2020). On the edges of whiteness. Polish refugees in British Colonial Africa during and after the Second World War. New York, Oxford: Berghahn.

Lipski, J. J., (2015). Antysemityzm ONR "Falangi". W: Lipski, J. J., Idea Katolickiego Państwa Narodu Polskiego. Zarys Ideologii ONR "Falangi". Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.

Leder, A. "Żydzi", w: Leder, A. Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014.

Roediger, D. R.  (2006). Working Toward Whiteness: How America's Immigrants Became White: The Strange Journey from Ellis Island to the Suburbs. New York: Basic Books.

Średziński, P, Dioufa, M (red.). (2010). Afryka w Warszawie. Warszawa: Fundacja Afryka Inaczej.

Betts P., Mark J., Goddeeris I., Christiaens K. (2019) Race, Socialism and Solidarity: Anti-Apartheid in Eastern Europe. W: Konieczna A., Skinner R. (red) A Global History of Anti-Apartheid. Palgrave Macmillan.

Fox, J. E., Mogilnicka, M., (2019). Pathological integration, or, how East Europeans use racism to become British. The British Journal of Sociology. Volume 70. Issue 1.

Alina Rzepnikowska (2019) Racism and xenophobia experienced by Polish migrants in the UK before and after Brexit vote, Journal of Ethnic and Migration Studies, 45:1, 61-77

Piekarska, M. (2020) "Historia Afropolaków. Jestem zbyt biała na Nigerię, ale zbyt czarna na Polskę", Wysokie Obcasy Extra nr 3 (marzec), publikacja online 3 kwietnia 2020.

Bobako, M. (2010). Konstruowanie odmienności klasowej jako urasawianie. Przypadek polski po 1989 roku. W: Żuk, P., (red.), Podziały klasowe i nierówności społeczne. Refleksje socjologiczne po dwóch dekadach realnego kapitalizmu w Polsce. Warszawa: Oficyna Naukowa.

Buchowski, M. Widmo orientalizmu w Europie. Od egzotycznego Innego do napiętnowanego swojego, w: Recykling idei, wiosna/lato 2008.

Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia EU student/ka:

Potrafi scharakteryzować założenia teoretyczne i cele badawcze krytycznej teorii rasy oraz studiów nad białością oraz ocenić poznawczą przydatność kategorii wypracowanych na ich gruncie do analizy kontekstu polskiego

Potrafi wskazać i omówić najważniejsze obszary problemowe związane z kwestiami rasowymi w polskiej historii, kulturze, polityce

Porafi powiązać najważniejsze obszary problemowe dotyczące kwestii rasowych w polskiej historii, kulturze i polityce z problematyką rasową dotyczącą innych kontekstów społecznych i kulturowych oraz z jej wymiarem globalnym

Potrafi powiązać konkretne zagadnienia związane z kwestiami rasowymi w polskiej historii, kulturze, polityce z szerszą refleksją teoretyczną na temat inności, obcości/przynależności, wyższości/niższości, wrogości i władzy.

Kryteria oceniania wg skali stosowanej w UAM:

bardzo dobry (bdb; 5,0): Bardzo dobra znajomość treści omówionych w ramach wykładów i zalecanej podczas nich literatury, przedstawienie pracy pisemnej pokazującej pogłębione rozumienie problemów będących przedmiotem kursu, umiejętność twórczego wykorzystania nabytej wiedzy, aktywny udział w zajęciach

dobry plus (+db; 4,5): Dobra znajomość treści omówionych w ramach wykładów i zalecanej podczas nich literatury, przedstawienie pracy pisemnej pokazującej dobre rozumienie problemów będących przedmiotem kursu, aktywny udział w zajęciach

dobry (db; 4,0): Dobra znajomość treści omówionych w ramach wykładów, przedstawienie pracy pisemnej spełniającej wymogi formalne i merytoryczne, aktywny udział w zajęciach

dostateczny plus (+dst; 3,5): Podstawowa znajomość treści omówionych w ramach wykładów, przedstawienie pracy pisemnej pokazującej wystarczające rozumienie problemów będących przedmiotem kursu, obecność na zajęciach

dostateczny (dst; 3,0): Orientacja w treści omówionych w ramach wykładów, przedstawienie pracy pisemnej wykazującej częściowe lub powierzchowne rozumienie problematyki kursu, obecność na zajęciach

niedostateczny (ndst; 2,0): Neznajomość treści omówionych w ramach programu, nie przedstawienie wymaganej pracy pisemnej lub przedstawienie pracy o niewystarczającym poziomie merytorycznym