Polityczność i kontrpolityczność

Zajęcia poświęcone analizie dialektyki tego, co polityczne i kontr-polityczne w działaniach publicznych.

W części konwersatoryjnej / warsztatowej pokażemy na przykładach historycznych i współczesnych jak modele działania kontr-politycznego umożliwiają przejmowanie dużych grup społecznych na korzyść systemów ideologicznych lub i/lub populistycznych modeli władzy.

Będziemy się w ramach tych zajęć posługiwali szerokim rozumieniem polityki i tego, co polityczne: istotą polityczności jest według tego rozumienia wspólne i jawne wyznaczanie i przesuwanie granic przestrzeni, w której razem żyjemy. Chodzi o przestrzeń w każdym rozumieniu tego słowa: fizyczną, społeczną, kulturową, ideową, prawną, a także o przestrzeń cyfrową i wirtualną. Istotą krytycznej refleksji nad polityką jest w takiej perspektywie konsekwentnie pytanie o motywy i uzasadnienia owego przesuwania granic.

Nie może to być jedynie refleksja nad tym, co w procesach politycznych jest jawne i ewidentne; musi to być przede wszystkim ujawnianie i problematyzacja tych motywów i uwarunkowań, które pozostają na drugim planie lub wprost w ukryciu – zazwyczaj z powodów intuicyjnie identyfikowanych przez samych ukrywających (choć zazwyczaj przez nich nienazywanych), ale często również z powodów nawet dla nich samych nieczytelnych, takich jak wyparcia, podstawienia itp. Trzeba w związku z tym pytać również o społeczną zgodę na taki sens polityczności – zwłaszcza że funkcjonuje ona w ten sposób również w obszarach, które każą się traktować jako nie-polityczne czy poza-polityczne (co dotyczy np. niedeklarowanej lub wręcz negowanej polityczności nauk, zwłaszcza przyrodniczych, ale także deklarowanej poza-polityczności instytucji prawnych, ruchów i instytucji społecznych, kulturowych, religijnych itd.).

Określeniu „kontr-polityczne” nadamy w związku z tym w ramach tych zajęć również sens silniejszy niż ten, który ma ono w zwyczajnych zastosowaniach politologicznych (kiedy opisuje formy aktywności społecznej dokonujące się poza zdeklarowanymi formułami akcji politycznych, a w szczególności poza formułami politycznych partii). Chodzi o coś więcej niż o pole aktywności publicznych wynikających np. z podejrzliwości wobec władzy, opisane przez Pierre'a Rosanvallona w jego „Kontrdemokracji”. W przyjmowanym na użytek tych zajęć rozumieniu kontr-polityczne jest to, co w procesach społecznych uruchamia się wbrew publicznym deklaracjom aktorów tych procesów albo choćby mimo tych deklaracji. Im lepiej rozeznajemy kontr-polityczny potencjał obecnych w sferze publicznej działań, tym lepiej też rozumiemy toczące się na naszych oczach procesy.

Takie ustawienie pozwoli w ramach proponowanych zajęć w nowy sposób odwołać się do myślenia Henri Lefebvre’a, Michela de Certeau i Michela Foucaulta / Giorgio Agambena, a następnie przenieść ich narzędzia na inne i dotąd zaniedbywane pola refleksji.

Zalecana literatura:

Uwaga: przedstawiamy wykaz literatury szerszy niż to, czego przeczytania wymagamy od uczestników zajęć. Chodzi o pokazanie możliwości poszerzenia i pogłębienia problematyki zajęć. Na zajęciowej platformie moodle będziemy – zgodnie z tadycją naszych zajęć – proponowali fragmenty lektur, które uczestnicy powinni przeczytać przed zajęciami – w wersji elektronicznej.

• Afeltowicz Ł. Pietrowicz K., Social machines. Social Engineering from a New Perspective, "Kultura i Edukacja", nr 5, 2009, str. 7-24.

• Agamben G., Czym jest urządzenie?, w: Agamben. Przewodnik Krytyki Politycznej, Warszawa 2010, str. 82-100.

• Agamben G., Wspólnota, która nadchodzi, Warszawa 2008.

• Certeau M. de, Wynaleźć codzienność. Sztuki działania, Kraków 2008.

• Deleuze G., Guattari F., Anty-Edyp. Kapitalizm i schizofrenia, Warszawa 2017.

• Deleuze G., Różnica i powtórzenie, Warszawa 1997.

• Foucault M. Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, Warszawa 1993.

• Foucault M., Le jeu de Michel Foucault (rozmowa z redakcją pisma „Ornicar”), W: tenże Dits et ecrits, red. Daniel Defert, Francois Ewald, t. 3, Paris 1994, str. 299-300 (manuskrypt, tłumaczenie Tomasza Polak).

• Kapusta A., Szaleństwo i władza. Myśl krytyczna Michela Foucaulta, Lublin 1999.

• Kapusta A., Szaleństwo i metoda. Granice rozumienia w filozofii i psychiatrii, Lublin 2010.

• Polak B.A., Polak T., O potrzebie i możliwościach wypracowania zintegrowanej teorii maszyn społecznych, w: Ambrozik W. (redakcja), Edukacja. Uniwersytet. Oświata dorosłych. Studia z pedagogiki ofiarowane Profesorowi Kazimierzowi Przyszczypkowskiemu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2014, str. 133-156.

• Polak B. A., Polak T., Uwikłania systemowe humanistyki. Diagnoza i zarys pola badań w kontekście hipotezy wirtualnych struktur narracji, w: Tomasz Polak, Kazimierz Przyszczypkowski (redakcja), Polityczne uwikłania systemów edukacyjnych. Badawczy problem społeczny, Poznań 2014, str. 133-152.

• Rossenvallon P., La contre-démocratie. La politique à l'âge de la défiance, Paris 2006; wersja angielska: Counter-democracy: politics in an age of distrust, New York 2008.

• Rossenvallon P., Nieufność i demokracja, "Dialogi Polityczne: polityka, filozofia, społeczeństwo, prawo" (2008), nr 10, str. 269-281.

Po zakończeniu zajęć i potwierdzeniu osiągnięcia EU student/ka:

Orientuje się w krytycznym znaczeniu myślenia Henri Lefebvre’a, Michela de Certeau, Michela Foucaulta, Giorgio Agambena i Pierre’a Rossenvallona, dla oceny działań publicznych.

Rozumie splot pojęć „polityczności” i „kontrpolityczności” jako narzędzie do analizy zachowań publicznych osób i społeczności.

Odkrywa i krytycznie ocenia ukrytą polityczność działań pozornie apolitycznych społeczności i instytucji (w tym naukowych, prawnych, religijnych).

Rozumie zasady rządzące „potencjałami użycia” w działaniach publicznych.

Kryteria oceniania wg skali stosowanej w UAM:

bardzo dobry (bdb; 5,0): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 5,0

dobry plus (+db; 4,5): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 4,5

dobry (db; 4,0): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 4,0

dostateczny plus (+dst; 3,5): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 3,5

dostateczny (dst; 3,0): dwie małe prace międzyzajęciowe, referat z prezentacją lub esej ocenione na 3,0

niedostateczny (ndst; 2,0): brak wymaganych prac, brak referatu lub eseju.