Znaczenie w języku i tekście

obowiązkowe

filologia polska

II stopień

Cele systemowe:

- kształcenie zdolności do samodzielnej pracy, zdobywanie umiejętności zastosowania wiedzy z zakresu językoznawstwa w praktyce,

- kształcenie postawy skłaniającej do samodzielnego zgłębiania wiedzy językoznawczej,

- kształcenie umiejętności wskazywania i nazywania współcześnie zachodzących przemian językowych w obszarze semantyki,

- kształcenie wiedzy z zakresu charakterystycznych dla polszczyzny kulturowych konceptualizacji wybranych pojęć, w tym stereotypów i symboli.

Cele instrumentalne:

- zdobywanie wiedzy z zakresu języka polskiego, podstawowych informacji z zakresu semantyki językoznawczej oraz onomastyki kulturowej,

- zdobywanie wiedzy i umiejętności związanych z językowym opisem metafory i metonimii (zwłaszcza kognitywnym).

Cele interpersonalne:

- nabywanie zdolności krytycznych oraz umiejętności pozwalających na interdyscyplinarnym łączeniu wiedzy językoznawczej z elementami wiedzy z zakresu literaturoznawstwa, teorii literatury, etnolingwistyki, psycholingwistyki, socjolingwistyki i filozofii.

II rok

Wykład konwersatoryjny, dyskusja, praca z tekstem, metoda ćwiczeniowa, praca w grupach.

3

Treści programowe dla przedmiotu:

- semiotyka a semantyka językoznawcza,

- koncepcje znaczenia; konotacja a denotacja,

- język a symbol,

- semantyka a pragmatyka,

- zmiany znaczeniowe jednostek,

- znaczenie we frazeologii,

- problemy kategoryzacji (model arystotelesowski, teoria prototypów),

- prototyp i stereotyp w aspekcie lingwistyki kognitywnej,

- wartościowanie i emocjonalność,

- profilowanie w języku i tekście,

- koncepcja ram interpretacyjnych, ramy w umyśle, ramowa analiza kultury,

- w kręgu metafory i metonimii (metaforyczny i metonimiczny styl poznawczy, koncepcje metafory i metonimii, teoria amalgamatów pojęciowych, stapianie pojęć),

- nomastyka kulturowa – wybrane problemy.

Zalecana literatura:

J. Anusiewicz, Lingwistyka kulturowa, Warszawa 1994 (fragmenty).

D. Apresjan, Semantyka leksykalna, Wrocław 1980 (wybór).

J. Bartmiński, Językowe podstawy obrazu świata, Lublin 2007 (wybór).

J. Bartmiński, R. Tokarski, Językowy obraz świata a spójność tekstu, w: Teoria tekstu. Zbiór tekstów, red. T. Dobrzyńska, Wrocław 1986.

W. Chlebda, Frazeologia a językowe obrazy świata przełomu wieków, Opole 2007.

A. Cieślikowa, Nazwy własne we współczesnym języku polskim, w: Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Kraków 1999, s. 97-111.

M. Czyżewski, Analiza ramowa, czyli «co tu się dzieje», (w:) E. Goffman, Analiza ramowa, Kraków 2010, s. VII–XLVII.

M. Czyżewski, Wokół analizy ramowej jako perspektywy badawczej, (w:) T. Gackowski (red.), Zawartość mediów czyli rozważania nad metodologią badań medioznawczych, Warszawa 2011, s. 31–47.

A. Gałkowski, Chrematonimy w funkcji kulturowo-użytkowej: onomastyczne studium porównawcze na materiale polskim, włoskim, francuskim, Łódź 2008.

J. Grębowiec, Mówić i działać. Wykłady z pragmatyki języka, Wrocław 2013.

R. Grzegorczykowa, Pojęcie językowego obrazu świata, w: Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński, Lublin 1990, s. 39-46.

R. Grzegorczykowa, Wprowadzenie do semantyki językoznawczej, Warszawa 2000.

E. Jędrzejko, Systemy onimiczne różnych języków a językowe obrazy świata: w stronę porównawczej onomastyki kulturowej , „Onomastica” XLV, Kraków 2000, s. 5-25.

Język w kręgu wartości. Studia semantyczne, red. J. Bartmiński, Lublin 2003 (wybór).

Językowy obraz świata, red. J. Bartmiński 1999 (wybór).

H. Kardela, Gramatyka kognitywna jako globalna teoria znaczenia, w: Język a kultura, t. 8, Podstawy metodologiczne semantyki współczesnej, red. I. Nowakowska-Kempna, s. 9-22.

Konotacja, red. J. Bartmiński, Lublin 1988 (wybór, np. tekst J. Puzyniny).

G. Lakoff, M. Johnson, Metafory w naszym życiu, Warszawa 1988.

K. Ożóg, Kategorie semantyczne często używane w tekstach reklamowych, w: idem, Polszczyzna przełomu XX i XXI wieku, Rzeszów 2001. (wybór, np. np. s. 83-106; 239-245).

A. Pajdzińska, Frazeologia środowiskowa a frazeologia polszczyzny ogólnej, w: Z problemów frazeologii polskiej i słowiańskiej, t. 5, pod red. M. Basaja, D. Rytel, Warszawa 1988, s. 55-69.

M. Podlecki, Zmiany semantyczne jednostek frazeologicznych zaadaptowanych przez socjolekt środowiska piłkarskiego, „Kwartalnik Językoznawczy“ 2014/3 (19), s. 20-36.

Polskie nazwy własne. Encyklopedia, red. E. Rzetelska-Feleszko, Warszawa – Kraków 1998 (wybór).

Profilowanie w języku i tekście, red. J. Bartmiński, R. Tokarski, Lublin 1998 (wybór).

E. Rzetelska-Feleszko, Onomastyka kulturowa, w: Nowe nazwy własne – nowe tendencje badawcze, red. A. Cieślikowa, B. Czopek-Kopciuch, K. Skowronek, Kraków 2007, s. 57-62.

R. Tokarski, Światy za słowami. Wykłady z semantyki leksykalnej, Lublin 2014 (tu np. r. I: Semantyka leksykalna jako dział lingwistyki. Założenia wstępne], r. VI: Dane językowe czy wiedza encyklopedyczna? O kilku metodach badań semantycznej struktury słowa], r. VII: Konotacja semantyczna - w stronę definicji otwartej]).

A. Wierzbicka, Język - umysł - kultura, Warszawa 1999 (fragmenty).

A. Wierzbicka, Semantyka. Jednostki elementarne i uniwersalne, Lublin 2010 (część I, zwłaszcza strony 19-78 [tu m.in.: wprowadzenie i przegląd elementarnych jednostek semantycznych).

Po zakończeniu przedmiotu (modułu) i potwierdzeniu osiągnięcia efektów uczenia się student/ka:

- powinien rozumieć zakres i przedmiot badań semiotyki i semantyki językoznawczej, a także stosować właściwą terminologię językoznawczą,

- potrafi wskazać różne koncepcje znaczenia i ich wpływ na sposoby badania znaczenia w języku, w tym we frazeologii i onomastyce,

- potrafi wskazać i scharakteryzować zmiany znaczeniowe w języku, a także określić ich przyczyny,

- rozumie różne koncepcje kategoryzacji i potrafi wskazywać sposoby przesunięć w obrębie kategoryzacji wybranych pojęć związane z ich funkcjonowaniem w różnych dyskursach,

- zna i potrafi wskazać różnice między stereotypem a prototypem, umie wskazać zmiany w obrębie wybranych stereotypów i ich przyczyny

analizując wybrany tekst, potrafi odczytać sposób profilowania wybranych pojęć, ich wartościowanie, a także nacechowanie emocjonalne,

- zna koncepcję ram interpretacyjnych i potrafi wykorzystać ją w analizie tekstu, w którym uwzględni cechy kulturowe,

- zna i rozumie sposoby definiowania metafory i metonimii w badaniach językoznawczych, zauważa odmienność w postrzeganiu metafory w badaniach literaturoznawczych i językoznawczych,

- poznaje i umie wskazać relacje między systemem onimicznym a kulturą,

- potrafi czytać artykuły dotyczące różnych sposobów analizy i interpretacji wybranych tekstów, dyskutując z przyjętymi założeniami; wskazywać ich zastosowanie w praktyce,

- umie powiązać wiedzę z zakresu językoznawstwa z elementami wiedzy historycznoliterackiej i teorii literatury, a także psycholingwistyki, etnolingwistyki i socjolingwistyki i wykorzystać ją w argumentacji lub analizie wybranego zjawiska w tekście.

Skala ocen:

bardzo dobry (bdb; 5,0): w stopniu bardzo dobrym opanowana wiedza z zakresu semantyki językoznawczej; bardzo dobra znajomość siatki pojęciowej i prawidłowe jej wykorzystanie w praktyce; wysoka umiejętność analizy i interpretacji tekstu (pod kątem problematyki omawianej na zajęciach); wysoki poziom aktywności; bardzo dobra ocena za samodzielnie przygotowaną prezentację i analizę tekstu.

dobry plus (+db; 4,5): w pełni przyswojone zagadnienia z zakresu semantyki językowej; bardzo dobra znajomość siatki pojęciowej i poprawne jej wykorzystanie w praktyce; wysoka umiejętność analizy i interpretacji tekstu (pod kątem problematyki omawianej na zajęciach); wysoki poziom aktywności; niższa ocena za samodzielnie przygotowaną prezentację i analizę tekstu (nieliczne niedociągnięcia).

dobry (db; 4,0): w dobrym stopniu przyswojona problematyka z zakresu semantyki językowej; dobra znajomość siatki pojęciowej i jej poprawne wykorzystanie; dobre przygotowanie do analizy i interpretacji tekstu (pod kątem problematyki omawianej na zajęciach); umiarkowana aktywność; dobra ocena za samodzielnie przygotowaną prezentację i analizę tekstu.

dostateczny plus (+dst; 3,5): zadowalająca znajomość zagadnień z semantyki językowej; zadowalający stopień przyswojenia siatki pojęciowej; problemy związane z analizą i interpretacją tekstu (pod kątem badawczym przedstawionym na zajęciach); dostateczna znajomość literatury przedmiotu; dostateczna ocena za przygotowaną prezentację i analizę tekstu.

dostateczny (dst; 3,0): zadowalająca znajomość zagadnień z zakresu semantyki językowej; problemy związane z rozumieniem podstawowych pojęć i ich poprawnym użyciem; niska aktywność podczas zajęć, kłopot z samodzielnym przygotowaniem analizy i interpretacji tekstu (przygotowanie prezentacji i wykonanie analizy wymaga pomocy ze strony prowadzącego zajęcia); liczne błędy i nieścisłości w samodzielnie przygotowanej prezentacji i analizie tekstu.

niedostateczny (ndst; 2,0): nieznajomość problematyki z zakresu semantyki językowej, kłopoty związane z rozumieniem podstawowych pojęć; niska aktywność podczas zajęć lub jej brak; brak podstaw do przygotowania analizy i interpretacji tekstu; nieumiejętność przygotowania prezentacji nawet po udzieleniu dodatkowych wskazówek przez prowadzącego), niedostateczna ocena za prezentację i analizę tekstu.